Het bestond al jaren: het tijdelijk verhuren van je kamer, het uitwisselen van energie, het elkaar lenen van spullen, verlenen van diensten zoals taxiritjes, schoonmaakklusjes en geven van bijles. Met de komst van digitale platformen krijgt dit ‘sociale delen’ een nieuwe impuls. Via platformen als Airbnb, Uber, Helpling, Peerby, Thuisafgehaald en Konnektid, kunnen losse individuen elkaar gemakkelijker dan ooit vinden en op grotere schaal persoonlijke diensten verlenen en producten aan elkaar verkopen of met elkaar delen. Het platform speelt hierbij de rol van intermediair. Dat dit nieuwe delen al lang niet meer beperkt is tot een selectie groep fanatieke ‘delers’, blijkt ook uit het succes van onder meer Airbnb.

Deze ontwikkeling wordt aangeduid met verschillende begrippen: sharing economy, coproduction, collaborative economy, gig (‘klusjes’) economy, collaborative consumption, peer-to-peer economy (‘tussen gelijken’), crowdsourcing (‘uitbesteed aan een groep’) en in het Nederlands: deeleconomie.

Ik volg deze ontwikkelingen al sinds 2010. Wilt u meer weten? Neem dan contact met me op.

Definitie deeleconomie

De deeleconomie raakt op allerlei manieren aan zaken die we al kennen zoals het (commercieel) verhuren van spullen en ruimtes of het verlenen van diensten tegen betaling en het sociale delen in hechte online gemeenschappen.

Een strenge afbakening van de deeleconomie wordt gegeven door o.a. Frenken en Meelen (Universiteit Utrecht, 2015):

“het fenomeen dat consumenten elkaar gebruik laten maken van hun onbenutte consumptiegoederen, eventueel tegen betaling.”

Hiermee wordt de deeleconomie beperkt tot:

• consumenten of burgers onderling: dus geen bedrijven die spullen verhuren of leasen;
• onderbenutte capaciteit: dus een autorit die je toch al zou maken, een huis dat je toch al hebt en ongebruikt is een paar weken per jaar (dus niet speciaal aanschaft om te gaan verhuren);
• tijdelijke toegang: dus je blijft zelf de hoofdeigenaar en draagt je bezit niet over (zoals bijv. tweedehands kleren verkopen op Marktplaats) maar verleent anderen toegang tot je product of dienst.

Met deze afbakening kun je de deeleconomie zien als een onbenut economisch potentieel (‘surplus’): decentrale netwerken en marktplaatsen die de waarde van onderbenutte goederen en diensten ontsluiten door vraag en aanbod direct bij elkaar te brengen zonder traditionele institutionele tussenpersonen of organisaties. Dit levert dus een eigen bijdrage aan de bestaande economie.

Bredere ontwikkeling

In de praktijk gaat het bij de ‘deeleconomie’ om een bredere ontwikkeling waarbij diverse vormen van delen, samenwerken en diensten verlenen steeds meer aan het vervagen zijn.

Zo zien we in grote steden dat mensen hun kamer meer dan 30 dagen per jaar verhuren, ook verhuren als ze niet op vakantie gaan, en dat ze daarbij gedreven worden door inkomsten, niet de sociale wil om te delen. De consument gedraagt zich dan als een ondernemer. Er ontstaan nieuwe diensten voor schoonmaken en sleutels bewaren. Huisjesmelken wordt gefaciliteerd. Steden als Amsterdam beperken het verhuren via Airbnb daarom tot 60 en binnenkort 30 dagen per jaar. Verhuurders van fietsen, elektrische steps en scooters in steden noemen hun diensten ook ‘delen’ of ‘sharing’ terwijl dit volgens de strenge definitie gewone verhuur is.

De deeleconomie raakt daarom aan een bredere ontwikkeling waarbij platformen een faciliterende rol spelen:

De deeleconomie betreft activiteiten waarbij partijen (burgers, consumenten, organisaties) goederen met elkaar delen of elkaar diensten aanbieden, al dan niet tegen betaling, via het internet of een ander coördinerend systeem (een platform).

Diverse steden onderzoeken hoe ze de deeleconomie kunnen gebruiken om hub stad te versterken en publieke diensten te vernieuwen met betrokkenheid van burgers. Steden die hierin voorop lopen zijn o.a. Amsterdam, Stockholm en Gent. Ze noemen zichzelf ‘sharing cities’ en zetten dit in als city marketing. In het oog springende projecten hebben vooral betrekking op deelfietsen en deelauto’s om de drukte in de stad in te perken: minder voertuigen, minder parkeerplaatsen.

Principes van de deeleconomie zouden gebruikt kunnen worden om talloze (sociale) voorzieningen in de stad zoals mobiliteit, zorg en veiligheid met minder geld en meer betrokkenheid te kunnen realiseren. Zie meer toekomstbeelden over de stad van de toekomst en participatie in het thema Smart Cities.

De rol van platformen

De platformen vervullen daarbij de rol van intermediair: ze bieden een ontmoetingsplaats waar meerdere vragers en aanbieders (degenen die de diensten verlenen of spullen aanbieden op het platform). Ze maken de interactie tussen beide partijen soepeler: zoals het elkaar vinden, het maken van afspraken, afhandelen van betalingen. Ze maken samenwerken en delen eenvoudiger, grootschaliger en geautomatiseerd. Platformen maken gebruik van zogeheten netwerkeffecten: meer gebruikers en/of meer dienstverleners maken het platform aantrekkelijker voor de andere partij. Lees ook: Hoe we elkaar meer kunnen helpen dankzij deelplatformen 

Platformen maken samenwerken en delen eenvoudiger, grootschaliger en geautomatiseerd. Ze zorgen voor verbinding, vertrouwen, kwaliteit en continuïteit.

De platformen zorgen meestal ook voor kwaliteitsbewaking. Dit gebeurt veelal via wederzijdse beoordelingen waarmee iemands reputatie kan worden ingeschat zonder dat je een persoon al hoeft te kennen. Daarmee draagt het platform bij aan vertrouwen bij alle deelnemers: zo zul je eerder geneigd zijn goederen en diensten aan te bieden aan vreemden. Ze zorgen ook voor een bepaalde mate van continuïteit in de dienstverlening (door meerdere vragers en aanbieders te bundelen).

Lees ook: De deeleconomie heeft platformen als Uber nodig

Deeleconomie in Nederland

De diversiteit aan ‘deelplatformen’ is inmiddels enorm en blijft groeien, hoewel er ook regelmatig platformen omvallen (denk aan: Foodora, Konnektid, Yournalism, Mobbr). Hieronder een greep uit het aanbod. Je ziet een ontwikkeling van het delen van spullen naar diensten. Het kenmerkende voor deze deeleconomie-initiatieven is dat zowel vragers zich er kunnen melden als ook aanbieders die dienstverlener (bijv. chauffeur of klusser) willen zijn. Het platform heeft geen dienstverleners in dienst maar bemiddelt tussen vragers en aanbieders.

Spullen, kleding en goederen lenen of huren	Peerby, Huren van buren, Krijg de kleertjes, De Kledingbibliotheek, Rewear, Deelit (campers, caravan, studieboeken), Djeepo (opslagruimte bij je buren).
Voertuigen delen, taxi en bezorging	SnappCar (auto huren van je buren), MyWheels (auto huren aan/van je buren of een auto van MyWheels), Uber (taxi-en bezorgdiensten), BlaBlaCar (carpoolen), WeGo (zakelijke autodelen), Toogethr (carpooling, samen naar het werk), StappIn, Splitcar, Car2Go (autoverhuur, Daimler), ANWB AutoMaatje (vrijwilligers halen en brengen minder mobiele burgers), PickThisUp (lokale koeriers bezorgen spullen bij je thuis), Just Cargo (koeriersdienst auto en fiets), Brenger (bezorgdienst), Camptoo (caravans aan elkaar huren).
Kamers en kantoorruimte	Airbnb (kamers en woningen verhuren), Micazu (vakantiehuisjes), natuurhuisjes.nl, …
Eten en dineren	ThuisAfgehaald, Deliveroo en UberEATS (betaalde maaltijden afhalen bij thuiskoks), EatWith (eten bij hobbykoks, in Amsterdam), ShareDnD (eten bij hobbykoks thuis in een restaurantsfeer), WithLocals (locals laten je de stad zien en koken voor je; in Amsterdam en Eindhoven).
Horeca, catering, seizoensarbeid	Temper (horecajobs, breidt zich uit naar winkelpersoneel en vrijwilligerswerk), alternatief voor de uitzendbureaus.
Klussen, hulpje in de huishouding, zorg	Helpling (huishoudelijke hulp en schoonmaak), Huishoudelijke-Hulp, Croqqer (betaal, ruil of vind klusjes), Werkspot.nl of Klusup (klusjes voor vakmannen), WeHelpen, NLvoorelkaar (vrijwilligerswerk), Charly Cares (gescreende kinderoppas), Care.com (professionele huishoudelijke hulp), ZorgDomein (verbindt zorgverleners en patiënten).
Energie	Zelf energieproduceren en aan elkaar leveren. Vandebron (duurzame energie geproduceerd door kleine lokale producenten zoals boeren), ZonnePanelenDelen (crowdfunding-investering in zonnepanelen-projecten), Doneer de zon, de WindCentrale, Powerpeers (kies zelf je kleinschalige energieproducenten).
Business-to-business	Floow2 (apparatuur, diensten en personeel), hier steeds meer voorbeelden doordat bedrijven meer gaan samenwerken om kosten te reduceren en duurzamer te worden.
Marktplaatsen	Marktplaatsen en veilingsites waar consumenten aan elkaar verkopen zoals Marktplaats, Etsy en Catawiki.

Maatschappelijke vraagstukken van de deeleconomie

Er is de laatste jaren veel discussie ontstaan over de deeleconomie. De term ‘delen’, ‘sharing’ en ‘collaborative’ suggereert hele sociale en maatschappelijk verantwoorde initiatieven. In de praktijk worden veel platformen echter gerund van een centraal hoofdkantoor en zijn ze gericht op winstmaximalisatie. Tegelijkertijd ontwijken ze bestaande belastingen en hebben ze liefst geen personeel in dienst.

Echte economie, echt werk of hobbyisme?

De technologische ontwikkelingen zorgen ervoor dat de grenzen tussen delen of helpen en commerciële activiteiten steeds meer vervagen: klusjes doen, elkaar helpen, een maaltijd koken of woning verhuren gaat dan steeds meer lijken op part-time werken of zzp’en en er ook mee concurreren. Neem bijvoorbeeld Airbnb: als mensen vaak hun woning verhuren kan dat een doel op zich worden in plaats van een kleine bijverdienste of een gunst. Met ontwrichtende gevolgen (professioneel huisjesmelken, prijsopdrijving woningmarkt etc). Daarom overwegen overheden om de deeleconomie in te perken waardoor deze gescheiden blijft van de commerciële markt en dus ook anders gereguleerd kan worden (of niet gereguleerd: bijvoorbeeld geen belasting over wat er verdiend wordt).

Verdeeleconomie of steeleconomie?

Er is een toenemende discussie over de vraag: zijn de platformen wel eerlijk? Wie profiteren ervan? Waar slaan de inkomsten neer? Er is behoefte aan nieuwe verdienmodellen waarbij de waarde die de platformen genereren en die het samen delen losmaakt, ook voor een belangrijk deel lokaal neer te laten slaan, zodat lokale gemeenschappen ervan profiteren. Daarom pleiten sommigen ervoor dat de deelnemers van het platform ook eigenaar worden van het platform: het deelplatform wordt dan een echte ‘coöperatie‘ en van ‘de commons‘. Eerlijk zullen we alles delen?

Arbeidsmarkt en deeleconomie: klik- en kluseconomie

De deeleconomie heeft een felle discussie losgemaakt over de toekomst van arbeid en de positie van deelnemers. Zijn de platformen werkgevers (met werknemers in dienst) of zijn het intermediairs die zelfstandig ondernemers verbinden met klanten? Door zich als intermediair te beschouwen kunnen platformen als Uber, Deliveroo en Helpling hun kosten en investeringen laag houden en scherp concurreren met bestaande aanbieders.

Daarnaast zijn er vragen over de afhankelijkheid van dienstverleners van het platform door de algoritmes die platformen gebruiken. En wordt werk niet steeds meer ‘geautomatiseerd’ en opgehakt in kleine deeltaken die door mensen tegen lage tarieven worden gedaan (de mens als ‘Mechanical Turk‘), in plaats van complexere banen waarbij een combinatie van taken wordt uitgevoerd.

Lees ook: De deeleconomie maakt de hervorming van de arbeidsmarkt nog urgenter
Lees ook: Sociale zekerheid in tijden van robotisering en de deeleconomie

Helpen als ‘transactie’

Wat betekent het voor (de economisering van) onze samenleving als we onze sociale relaties en de bereidheid om elkaar te helpen en te delen gaan uitdrukken in geld?

Lees meer in mijn thema Sociaal kapitaal

Toekomst van de deeleconomie

Het delen en uitwisselen via het web en via platformen kan leiden tot nieuwe vormen van organisaties die autonoom en zonder centrale sturing opereren. Deze zogeheten decentralized autonomous organizations, lijken op zelforganiserende zwermen van gelijken, ook wel peer-to-peer organizations of crowd companies genoemd. Ze zouden centraal geleide organisaties en instituties kunnen vervangen en flexibel en wendbaar opereren en snel opschalen. Er wordt ook wel gesproken van platform coops (cooperatives) waarbij de deelnemers samen eigenaar zijn van het platform of er tenminste samen over beslissen.

Daarbij zie je bij platformen als Temper dat deelnemers zelf bepalen voor welk tarief ze willen werken. Ze krijgen daarmee meer macht ten opzichte van de restaurants en winkelketens die personeel zoeken. Lees: Winner eats all: waarom Thuisbezorgd en Just Eat fuseren

Lees ook: De toekomst van de deeleconomie

Lees meer over de toekomst van samenwerken in mijn thema wisdom of crowds.