Welke rol kunnen platformen spelen in een duurzame en inclusieve samenleving?
Hoe kunnen bedrijven, burgers en overheden samenwerken via platformen?
Hoe kunnen alle stakeholders eerlijk profiteren van de opbrengsten van deze platformen?
Wat kunnen overheden doen om de ontwikkeling van de platformsamenleving in goede banen te leiden? 

De opkomst van platformen in de samenleving

Platformen spelen een steeds belangrijkere rol in onze samenleving. Zeker nu we dankzij internet steeds meer genetwerkt zijn geworden en digitaal. Hierdoor zijn er nieuwe netwerken, structuren en organisatievormen ontstaan die een alternatief bieden voor de bestaande sectoren en organisaties.

Bedrijven als Amazon, Google, Booking en Thuisbezorgd zijn in korte tijd hard gegroeid, hebben markten veranderd en spelen een bepalende rol. Steeds meer domeinen krijgen te maken met het platform business model. Lees hier meer over de ontwikkelingen van de platformeconomie.

Via digitale platforms kunnen meerdere producten en diensten worden aangeboden die gebruikmaken van eenzelfde basis, zoals gezondheidsapps de sensoren en intelligentie van je smartphone gebruiken. Platformen maken het ook mogelijk om een grote hoeveelheid vraag en aanbod bij elkaar te brengen, zoals de marktplaatsen van Bol.com en Amazon doen; of zoals duizenden mensen hun woning als hotel aanbieden via Airbnb, elkaar spullen lenen via Peerby en klusjes voor elkaar doen via Helpling en Voorelkaar. Het tijdelijk en vaak onbetaald ‘delen’ tussen burgers creëert een hele nieuwe economie en wordt ook wel deeleconomie genoemd. Lees hier meer over deze deeleconomie.

Platformen creëren dus volop nieuwe kansen: voor bedrijven om sneller nieuwe producten te ontwikkelen en leveren die inspelen op de wensen van hun klanten; voor overheden om samen met burgers en bedrijven, maatschappelijke taken aan te pakken, zoals zorg, veiligheid en duurzame energieproductie. Platformen maken het gemakkelijker om elkaar te helpen en om het vertrouwen in elkaar te vergroten. Ook in de crisistijd hebben platforms hun nut bewezen. 

Regulering

Toch verloopt de ontwikkeling van de platformeconomie niet zonder discussie. Platformen als Amazon, Uber en Airbnb hebben markten ontwricht door oude spelers weg te vagen en door het speelveld met bijbehorende spelregels te veranderen. De overheid is bezig om met regelgeving de macht van platformen te beteugelen en de ontwikkelingen in goede banen te leiden. Vaak loopt ze hier enkele jaren achter op de ontwikkelingen.

Lees hier meer over de regulering van platformen: Platformregulering.

Eerlijke platformen

Niet iedereen profiteert van de opkomst van de platformeconomie. Veel van de platformen die we vandaag de dag kennen parasiteren als het ware op hun omgeving: ze maken handig gebruik van de infrastructuur van anderen om hun eigen winsten te maximaliseren terwijl ze nauwelijks belasting betalen en slechte arbeidsvoorwaarden hebben.

Omdat platformen vaak als marktplaats werken waarbij concurrentie en efficiency voorop staan komen solidariteit en bescherming van burgers (als arbeider, dienstverlener op het platform) vaak in het gedrang. Daarom is het essentieel dat de overheid werkt aan een nieuw vangnet voor flexibele arbeid en het sociale stelsel moderniseert.

Dit hangt nauw samen met het centrale en gesloten ontwerp van de door Angelsaksische waarden gedomineerde platformen. Met de opkomst van de platformeconomie hebben we tegelijkertijd het marktdenken verder geïmporteerd en met de diensten die we gebruiken komt dit denken steeds dieper in ons leven en onze samenleving terecht.

Governance model (‘ontwerpprincipes’) van platformen, ingedeeld naar twee assen.

De samenleving heeft behoefte aan platformen die ‘eerlijker’ zijn en meer lokale waarde creëren en andere waarden proberen te integreren in het verdienmodel. Zo kunnen meer mensen profiteren van de krachtige mogelijkheden van platformen terwijl lokale samenlevingen worden versterkt en publieke waarden worden geborgd. Een meer Rijnlandse invulling dus.

Dat kan als platformen een ander ‘ontwerp’ krijgen, zoals gedeeld eigenaarschap, bescherming, solidariteit, democratische inspraak, eerlijke transparante algoritmes en reputatiesystemen, beschermen van privacy en het indammen van een ongelijke positie tussen burgers en platforms door datamacht en algoritmes.

Lees verder: Zo kan de overheid de platformeconomie reguleren. En: Zo kunnen sociale en lokale platforms onze economie weerbaar maken voor crises.

Lees ook hoe platforms kunnen bijdragen aan maatschappelijke doelen: Met platformen sturen op maatschappelijke doelen.

De toekomst: open, participatief, coöperatief, eerlijk en inclusief

Als samenleving staan we voor grote maatschappelijke uitdagingen op het gebied van sociale zekerheid, gezondheid, leefbaarheid en verduurzaming. Hiervoor zullen nieuwe netwerken nodig zijn en structuren waarbij bedrijven, burgers en overheden gezamenlijk producten en diensten creëren. Dit vraagt om het opnieuw uitvinden van van publieke en private samenwerking, van markt en overheid en van coöperaties. Dit is hieronder schematisch weergegeven.

Nieuwe samenwerkingsverbanden rond maatschappelijke thema’s die gecoördineerd worden via platformen.

De ene keer kan het initiatief wat meer getrokken worden door een bedrijf, dat zijn infrastructuur openstelt voor bedrijven en overheden; de andere keer op initiatief van de overheid (Lees hier over de overheid als platform); of door burgers die als ‘zwerm’ samenwerken op basis van gelijkwaardigheid en met democratische spelregels van de overheid.

De energietransitie, waarbij burgers via zonnepanelen zelf energie opwekken is hiervan een goed voorbeeld. Lees hier meer over de rol die platformen kunnen spelen bij verduurzaming.

Society 5.0: a human-centered society, ‘purpose’ voor de vierde industrële revolutie

Aansluitend bij het voorgaande zien we de opkomst van het begrip Samenleving 5.0, Society 5.0. Deze term is overgekomen uit Japan. Bij Society 5.0 wordt de technologische infrastructuur van de vierde industriële revolutie ingezet (krijgt ‘purpose’) om maatschappelijke vraagstukken aan te pakken met behoud van de menselijke maat. Hierbij zijn inclusiviteit, duurzaamheid (ecologische voetafdruk), weerbaarheid en ethiek belangrijke waarden.

Onder andere de Europese Commissie werkt aan een visie op dit terrein in samenwerking met Japan.

Dit is een ‘vervolg’ op de vierde industriële revolutie (Industry 4.0, Internet of Things, smart cities en 5G mobile networks) waarbij de nadruk bijna volledig lag op de technologie: alles wordt met elkaar verbonden, kan communiceren en is intelligent (kunstmatige intelligentie) en immersief (Virtual reality en Augmented Reality).