Energiebeleid voor een weerbaardere samenleving

Zonnepanelen waardeloos tijdens stroomstoring

Wie dacht “een grote stroomstoring kan ik wel aan want ik heb gelukkig zonnepanelen”, komt bedrogen uit. Helaas: als het elektriciteitsnetwerk uit gaat, gaan uw zonnepanelen ook uit. De één derde van de Nederlandse huishoudens met zonnepanelen moet net zo machteloos toekijken als de rest.

Om onafhankelijk van het elektriciteitsnetwerk te kunnen zijn moeten de zonnepanelen en alle apparaten in je huis, aangesloten zijn op dezelfde batterij of een station. Dan krijgen de apparaten hun stroom rechtstreeks via de batterij. Dan pas ben je echt “off grid”, van het netwerk af.

Kwetsbaar

De recente grote stroomstoring in Spanje en Portugal was een wakeup call voor de hele Westerse samenleving: we zijn uiterst kwetsbaar. Ook in Nederland zijn de gevolgen groot als de stroom grootschalig uitvalt. Iets waar we als samenleving niet goed op voorbereid zijn.

Terwijl de kans op een stroomstoring toeneemt door de drukte op het stroomnet, dat in rap tempo uitgebreid moet worden vanwege de energietransitie, en door de geopolitieke dreiging met voortdurende cyberaanvallen van landen als Rusland, China en Iran op onze digitale infrastructuur.

We zouden onze samenleving weerbaarder kunnen en moeten maken. Een noodpakket, zoals de overheid adviseert, kan daarbij een belangrijke rol spelen (voor meer situaties dan alleen een stroomuitval) maar is niet genoeg.

Overheid moet keuzes durven maken

Tot nu toe liet de overheid de ontwikkeling van onze energie- en data infrastructuur grotendeels over aan de markt. Sowieso maakt de overheid meestal liefst geen technologische keuzes, terwijl het omwille van de energietransitie wel elektrische voertuigen stimuleert.

Dit heeft geleid tot een situatie waarin een derde van de huishoudens over zonnepanelen beschikt die vrijwel allemaal rechtstreeks het net hangen. Dit garandeert een stabiele stroomvoorziening in huis. Als er een wolkje langstrekt, kan de wasmachine of waterkoker even wat bijplussen van het net. 

Tot nu toe was het gemakkelijker en goedkoper om zonnepanelen aan te sluiten om het stroomnetwerk. Alle apparaten in huis blijven dan via het net hun stroom krijgen. Dit garandeert een stabiele stroomvoorziening, terwijl zonnepanelen een stroom opwekken die sterk fluctuerend kan zijn: een wolkje kan al een tijdelijke dip veroorzaken. Ook om wettelijke veiligheidsredenen moeten zonnepanelen uitschakelen als het stroomnet uitvalt. Het net wordt dan spanningsvrij.

Bijkomend: de zonnepanelen worden via internet aangestuurd: via een app kunnen de panelen op afstand uitgelezen en gecontroleerd worden. Handig voor gebruikers en voor leveranciers. Tegelijkertijd betekent ook dat de in opkomst zijnde Chinese fabrikanten van de apparatuur (zoals Huawei, Hoymiles, GoodWe) toegang hebben tot onze zonnepanelen. Is dat verstandig nu we ook kritisch kijken naar de opslag van clouddiensten en leveranciers van onze IT-netwerken (waarbij Huawei onder vuur lag)?

Weerbaarder met een thuisbatterij

Wil je Nederland gemiddeld genomen weerbaarder maken voor stroomuitval dan is het stimuleren van thuisaccu’s dus een goed idee. De overheid zou dan kunnen verplichten dat deze installatie ‘off grid’ moet kunnen werken. In geval van een stroomuitval kan een deel van de bevolking zich dan een tijdje redden met een eigen stroomvoorziening uit batterij en met zonnepanelen. Uiteraard werkt dat beter in zonnige maanden.

Bijkomend voordeel is dat de thuisbatterij kan bijdragen aan het stabiliseren van het alsmaar groeiende stroomnet. In veel landen geldt zelfs de verplichting tot netwerkbalancering: wanneer er te veel stroom beschikbaar is op het net moeten de accu’s verplicht worden opgeladen (dit gebeurt automatisch). In Nederland worden de zonnepanelen nu in zulke situaties uitgeschakeld of de stroom wordt ‘afgeknepen’.

Er zijn marktpartijen die in het gat van energieopslag (accu’s) springen. Hun verdienmodel is gebaseerd op het stabiliseren van het net in ruil voor een vergoeding. Dit draagt eveneens bij aan een stabieler stroomnet maar het maakt het aanschaffen van een een thuisaccu voor huishoudens veel minder interessant. Nu kunnen de relatief hoge aanschafkosten worden terugverdiend met (een vergoeding voor het bijdragen aan) het balanceren van het net in combinatie met het handelen op de stroommarkt. Deze markt zou kunnen verdwijnen door de komst van veel grote commerciële partijen. De consument wordt dan een last en zou dan zelfs met netwerkkosten kunnen worden opgezadeld. Zie ook het onderstaande artikel:

De energietransitie met of zonder de burger?

Noodpakket

Voor wie geen zonnepanelen op het dak heeft, zijn er ook zogeheten powerstations en powerbanks met een ingebouwde ingebouwde batterij, waarmee mobiele apparaten (smartphones, laptops, spelcomputers) en zaklampen zijn op te laden en apparatuur via een stekker kan worden aangesloten. Deze worden steeds krachtiger, zo zijn er momenteel al powerstations van 600 Watt beschikbaar.  De powerstations kunnen worden opgeladen via mobiele zonnepanelen, waarbij al redelijk handzame uitvouwbare panelen met een vermogen van 200 Watt al beschikbaar zijn. Dit soort apparatuur wordt nu vooral aangeschaft door mensen die veel op pad zijn met een camper of boot. Powerstations zouden ook onderdeel kunnen zijn van het ‘noodpakket’. Ze zijn echter wel kostbaar (denk aan zo’n €1.000 voor een powerstation plus mobiele zonnepanelen) maar veel minder duur dan een thuisaccu (ca. €5.000).

Overheid: stuur op zelfredzaamheid

Hoewel het lastig is om technische keuzes te maken, is weerbaarheid een goede aanleiding om als overheid meer te sturen in de energietranstie en de (voorwaarden aan de) daarbij gebruikte technologie. Zelfredzaamheid en weerbaarheid zouden daarbij veel zwaarder moeten wegen. Naast zonnepanelen zijn er andere vormen van decentrale kleinschalige energieopwekking waarmee kleine ondernemingen, boeren en burgers energie kunnen opwekken. Het uiteindelijke voordeel is veel groter dan een lagere energierekening of een stabieler stroomnet.

Photo by Anantha Krishna A on Unsplash