De tijd dat innovaties voorbehouden waren aan knappe koppen in gesloten onderzoekslaboratoria is voorbij. Onderzoekers en ontwerpers maakten op basis van Einstein-achtige uitvindingen en consumentenonderzoek nieuwe producten en diensten die vervolgens door de marketingafdeling werden gelanceerd.

Innovatie vindt steeds meer plaats in ‘open’ en ‘levende’ omgevingen waarin naast partners ook gebruikers en consumenten participeren en hun feedback geven. Vaak gaat het daarbij om maatschappelijke innovaties (zorg, duurzaamheid) en innovaties waarbij de hele keten betrokken is, waarbij de betrokkenheid van burgers essentieel is.

Co-creatie: design wordt design thinking

Dit heeft ook invloed op de ontwikkeling van producten en diensten. De vorm van ene product of dienst wordt niet opgelegd door vormgevers, ingenieurs en architecten maar komt tot stand in samenspraak met gebruikersgroepen en in meerdere slagen wordt een product of dienst ontwikkelend op basis van feedback.

Wat is een living lab?

Een ‘living lab’ is een ‘onderzoeksomgeving’ waarbij gelijktijdig onderzoek en innovatie plaatsvinden volgens het principe van co-creatie en participatief ontwerpen. Via internet en sociale media is het gemakkelijker om grotere groepen consumenten/burgers te betrekken.

Al in een vroegtijdig stadium van ontwikkeling worden eindgebruikers (consumenten) betrokken bij het innovatieproces door ze mee te laten denken over nieuwe mogelijkheden, mee te laten ontwerpen en door ze concepten en prototypes te laten gebruiken in hun eigen omgeving en te kijken naar hun ervaringen.

Overheden kunnen living labs gebruiken om burgers al vroeg te laten meedenken (bijv, ideeën en suggesties) bij de voorbereiding en ontwikkeling van nieuw beleid en regelgeving; en de effecten voor burgers te ontdekken en evalueren voordat het beleid daadwerkelijk wordt geïmplementeerd.

Een living lab is een voorbeeld van co-creatie waarbij bedrijven, overheden, ontwerpers, onderzoekers en gebruikers samen innoveren. Dit betekent een andere organisatievorm en proces dan klassieke innovatietrajecten.
Een living lab combineert sociale en technologische innovatie in één programma: er worden nieuwe producten ontwikkeld en tegelijkertijd wordt het gedrag van de eindgebruikers beïnvloedt doordat ze direct betrokken zijn en nieuwe mogelijkheden krijgen (om hun handelingsperspectief te vergroten)
Een living lab is een vorm van open innovatie omdat het onderzoek en ontwikkeling van bedrijven nog meer in open netwerken plaatsvindt met toeleveranciers, ontwerpers en onderzoekers buiten de eigen organisatie en met eindgebruikers.
Een living lab kan een verzameling projecten zijn die onderling van elkaar leren en ervaring uitwisselen. Bedrijven, overheden, burgers en andere organisaties kunnen daarbij veel van elkaar leren: de principes van het participatief ontwerpen zijn immers dezelfde voor alle partijen.

Download hier een toekomstvisie over hoe living labs eruit zouden kunnen zien (uit’ Samen slimmer. Hoe de wisdom of crowds onze samenlevign zal veranderen).

Beleid

In het nieuwe innovatieadvies aan de provincie Brabant spelen living labs een centrale rol. Lees hier meer over het pre-advies. Het advies zelf volgde in 2017.

Living labs bieden een uitgelezen mogelijkheid om, op basis van bijvoorbeeld toekomstbeelden en scenario’s, eerste stappen te zetten met het experimenteren en uitproberen van nieuwe manieren van samenwerken.

Lees ook dit artikel: Minister EZ vergeet bron van innovatie: de wisdom of crowds.

Sociale innovatie

Living labs centreren zich vaak rond innovaties waar bedrijven, burgers, overheden en kennisinstellingen alle een rol spelen, zoals zorg, sociale zekerheid en wonen. Dat samenwerken niet eenvoudig is en gepaard gaat met verwarring, frustraties, irritaties, tussentijdse mislukkingen, onzekerheid en energie heb ik zelf ervaren tijdens enkele summercamps waarin ik met een diverse groep aan de slag gingen met ‘societal innovation’ en maatschappelijke uitdagingen als de cocreatie van zorg, duurzame mobiliteitsoplossingen en sociale inclusie in de binnenstad.

Vele initiatieven

De afgelopen jaren is er een golf van living lab initiatieven opgekomen zoals de Field Labs in het Topsectorenbeleid en diverse initiatieven rond Social Innovation en het SIDN maatschappelijke programma gericht op internettoepassingen. De Europese Commissie spreekt over Digital Innovation Hubs waar het om sociale en op digitale technologieën-gebaseerde innovaties gaat.

In bepaalde gevallen worden sociale initiatieven van burgers al dan niet met bedrijven samen, beschouwd onder de term deeleconomie.

Wil je verder praten over de mogelijkheden die living labs beiden voor uw organisatie of stad? Neem dan contact met me op: via wisdomofcrowd [at] gmail [dot] com