Hoe kunnen we grote maatschappelijke vraagstukken aanpakken door met nieuwe technologieën, slimmer gebruik te maken van de kennis, expertise, vaardigheden, creativiteit en inzet van iedereen?

Hoe brengen we die verschillende expertises samen en coördineren we onze inspanningen effectief? Hoe delen we grote uitdagende vraagstukken op in kleinere behapbare en hoe verdelen we deze onder elkaar?

Hoe neem je als organisatie verstandige beslissingen op basis van big data en inzichten?

Hoe zien de organisaties van de toekomst eruit waarbij mensen en slimme computers effectief samenwerken en elkaar aanvullen?

We leven in een tijd waarin het eenvoudiger is dan ooit om grote hoeveelheden data, informatie, meningen en beoordelingen te verzamelen. Des te groter is de uitdaging voor organisaties, individuen en de samenleving om hieruit iets verstandigs en nuttigs uit te halen. Hoe kunnen we ‘samen slimmer’ zijn? Dát is waar deze verkenning naar collectieve intelligentie (CI) over gaat.

Groepsintelligentie

De mens dankt zijn succes aan groepsintelligentie: door effectief samen te werken, ons te specialiseren en taken te verdelen, informatie te delen, afspraken te maken en gezamenlijk beslissingen te nemen, rekening houdend met verschillende belangen en invalshoeken. Hierdoor kunnen we doelen bereiken die ver boven onze individuele mogelijkheden gaan. groepsintelligentie wordt ook wel collectieve intelligentie genoemd. 

Internet en digitalisering hebben nieuwe mogelijkheden gecreëerd voor collectieve intelligentie: alles en iedereen is met elkaar te verbinden, wereldwijd; individuele bijdragen, handelingen, meningen en beoordelingen zijn ‘op te tellen’ tot één en andersom: grote complexe taken en processen in organisaties zijn op te delen in kleinere deeltaken die kunnen worden verdeeld over een groep over de grenzen van landen en sectoren heen zonder dat ze fysiek bij elkaar hoeven te komen. Ook intelligente apparaten, sensoren en robots verzamelen steeds meer informatie over de wereld om ons heen.

Met artificiële intelligentie (A.I.) komt daar een nieuwe dimensie bij: het kan patronen herkennen in grote hoeveelheden data en effecten van keuzes doorrekenen. Hiermee kunnen mensen betere, op complexe data en feiten gebaseerde beslissingen nemen. A.I. kan ook samenwerking ondersteunen, bijvoorbeeld door overeenkomsten en verschillen te identificeren en voorstellen te doen om tot groepsconsensus te komen. Hiervoor worden momenteel modellen ontwikkeld, gebaseerd op groepen bijen of spreeuwen. De grote uitdaging naar de toekomst toe is om combinaties van mensen met slimme computers/robots (A.I.) te maken die de kracht van beide optimaal benut en waarbij ze elkaar aanvullen. 

Definities

Collectieve intelligentie is een gedeelde intelligentie of groepsintelligentie die voortkomt uit de interactie (samenwerking of competitie) tussen personen en/of ‘computers’.

Collectieve intelligentie is de uitkomst van interacties tussen individuen of hun kennis, informatie en ideeën, die we als ‘wijs’ beschouwen omdat deze nieuwe kennis en inzichten oplevert en de som der delen of individuele bijdragen overtreft. Het gaat hierbij om samen creëren en samen beslissen.

Collectieve intelligentie betekent dat een groep slimmer is dan de som der delen en slimmer dan het slimste individu. De collectieve intelligentie van een systeem is niet direct terug te voeren tot een individu of een individuele interactie maar is de emergente eigenschap van een complex systeem.

Een veelgebruikte term voor collectieve intelligentie is ‘de wisdom of crowds’. Hierbij gaat het meestal om onafhankelijke kennis en informatie, losse meningen en voorspellingen die samen leiden tot ‘wisdom’. Met complexe algoritmes kunnen hieruit inzichten, kennis en intelligentie worden gedestilleerd. Het kan ook gaan om het ‘uitbesteden’ van taken aan gebruikers en het aftappen van de crowd (crowdsourcing). Met een relatief kleine, losse bijdrage kun je toch al meedoen en zijn we samen slimmer.

Lees hier meer over de wisdom of crowds.

Samen creëren en samen beslissen

Twee belangrijke pijlers van collectieve intelligentie zijn:

  • samen creëren (crowdsourcing, cocreatie, zelforganisatie): hierbij gaat het om het samen maken, het samenvoegen van individuele bijdragen, samenwerken, participatie, netwerken en ecosystemen, delen van kennis en informatie; Zie hier meer over cocreatie.
  • samen beslissen (collectieve besluitvorming): hier gaat het om het selecteren, kiezen, filteren, consensus, onderhandelen, beslissen op basis van grote hoeveelheden data, meningen en informatie. Lees hier meer over collectieve besluitvorming.

Ik onderzoek nieuwe organisatievormen waarbij mensen, machines en computers (kunstmatige intelligentie) slim samenwerken om zo hogere productiviteit en intelligentie te bereiken.

Vormen van Collectieve Intelligentie

Collectieve intelligentie kent vele verschijningsvormen. Na veel onderzoek ben ik tot een indeling gekomen op basis van twee factoren: de mate van interactie tussen de spelers in de ‘crowd’ (onafhankelijk of afhankelijk/ interactief) en de mate waarin de ‘crowd’ actief deelneemt aan het proces, dus meebeslist en mee-creëert (of dat overlaat aan een instantie of algoritme). Dit is samengevat in de onderstaande figuur. 

Indeling van de verschillende vormen van collectieve intelligentie (CC:BY Maurits Kreijveld, wisdomofthecrowd.nl)

(1) Crowdsourcing: milking the mass

Hierbij gaat het meestal om onafhankelijke kennis en informatie, meningen, voorspellingen. Met complexe algoritmes kunnen hieruit inzichten, kennis en intelligentie worden gedestilleerd. Het kan ook gaan om het ‘uitbesteden’ van taken aan gebruikers en het aftappen van de crowd: zonder actief mee te doen draagt iedereen toch bij.

De crowd is in dit geval dus een onsamenhangende groep losse individuen die dankzij ‘technologie’ (algoritmes, filtering) tot collectieve intelligentie te komen zonder actief met elkaar samen te werken. Die intelligentie staat door sociale media echter steeds meer onder druk omdat meningen en inzichten elkaar steeds meer beïnvloeden en de onafhankelijkheid in het geding komt.

Voorbeelden: Google’s zoekmachine, de beurskoers, hotelbeoordelingen, nieuwe productsuggesties op basis van je eerdere aankopen bij Amazon.

(2) Co-creatie: samenwerken

Bij cocreatie worden problemen gezamenlijk opgelost en heeft de ‘crowd’ ook een rol in de besluitvorming. De crowd vervult een bepaalde taak en helpt mee bijvoorbeeld in het onderwerpen en ontwikkelen, of het uitproberen van combinaties en beoordelen van foto’s en het ontwikkelen van een app.

Een voorbeeld is de opkomende platformeconomie waarbij Apple en Google ontwikkelsoftware beschikbaar stellen waarmee app-ontwikkelaars toepassingen kunnen maken en consumenten ze kunnen kopen en downloaden. Verder zien we platformen opkomen rond ontwerpen, fabricage (3D printen) en financieren van nieuwe producten. Lees hier meer over platformen.

Een ander voorbeeld is dat burgers ideeën kunnen inbrengen en suggesties kunnen aandragen voor de toekomstige inrichting van hun stad of wijk. Het kan ook een grote vraag zijn die wordt uitgezet bij een publiek om bijvoorbeeld oude graven op te sporen op de Utrechtse Heuvelrug, of wrakstukken op satellietfoto’s. Lees meer in ‘cocreatie van de slimme stad’.

Voorbeelden: app-stores, ontwerp je eigen sneaker of t-shirt, Galaxy Zoo, Foldit. Zie ook hoe fabrikant van huishoudelijke apparaten Haier (General Electric) innoveert samen met actieve communities gebruikers door gebruik te maken van o.a. maakplatformen, crowdfunding en design sprints. 

(3) Zelforganisatie: de kracht van de zwerm

Zelforganisatie is de meest genetwerkte organisatievorm waarbij de collectieve intelligentie gedistribueerd is in het netwerk. Bij zelforganisatie ligt het initiatief volledig bij de crowd zelf. Denk hierbij aan het beeld van de zwerm, waarbij alle leden van die zwerm hun gedrag op elkaar afstemmen, en zonder centrale regie een richting kiezen. Er wordt ook wel gesproken van ‘bottom up’ organisatie, ‘grass roots’-beweging en van overheidsparticipatie en do-it-yourself (DIY) communities. Met behulp van platforms kunnen groepen hun samenwerking steeds beter coördineren en krachtiger maken. Tevens onderzoek ik nieuwe vormen van collectieve besluitvorming bijvoorbeeld door gebruik te maken van multi agent systemen.

Zelforganiserende systemen zijn flexibel en adaptief door de voortdurende snelle interactie tussen de individuele onderdelen. Deze passen zich aan op basis van lokale informatie (hun directe omgeving) en kunnen zo snel reageren. Kleine veranderingen op een lokaal niveau kunnen op globaal niveau tot een heel ander gedrag leiden. Een zelforganiserend systeem wordt daarom gezien als een systeem dat het best in staat is om te gaan met grote complexiteit. Tegelijkertijd brengt het ook nieuwe uitdagingen met zich mee.

Nieuwe organisatievormen

Het delen en uitwisselen via het web en via platformen kan leiden tot nieuwe vormen van organisaties die autonoom en zonder centrale sturing opereren. Deze zogeheten decentralized autonomous organizations (DevOps), lijken op zelforganiserende zwermen van gelijken, ook wel peer-to-peer organizations of crowd companies genoemd. Ze zouden centraal geleide organisaties en instituties kunnen vervangen en flexibel en wendbaar opereren en snel opschalen. Er wordt ook wel gesproken van platform coops (cooperatives) waarbij de deelnemers samen eigenaar zijn van het platform of er tenminste samen over beslissen.

Voorbeelden: de communities die zichzelf organiseerden rond Linux, Wikipedia, deeleconomie-platformen zoals Peerby, Airbnb en Uber, coöperaties en broodfondsen.

Zelforganiserende systemen zijn flexibel en adaptief door de voortdurende snelle interactie tussen de individuele onderdelen. Deze passen zich aan op basis van lokale informatie (hun directe omgeving) en kunnen zo snel reageren. Kleine veranderingen op een lokaal niveau kunnen op globaal niveau tot een heel ander gedrag leiden. Een zelforganiserend systeem wordt daarom gezien als een systeem dat het best in staat is om te gaan met grote complexiteit. Het Chinese Haier is zeer ver gegaan in het transformeren van de eigen centrala geleide organisatie in een zelfsturende zwerm van micro-organisaties. Lees hier meer over Haier.