De toekomst is onzeker en onvoorspelbaar. Hoe ontwikkelingen uitpakken is een complex samenspel van technologische, economische en sociale (geopolitieke) factoren die onderling met elkaar samenhangen. Toch is het mogelijk om enigszins grip op of inzicht te krijgen in de toekomst door goed te kijken naar ontwikkelingen die nu al gaande zijn (trends), door de logica van technologische ontwikkelingen en potentiële disrupties in kaart te brengen (dynamiek), door ontwikkelingen op een aansprekende wijze te verbeelden (toekomstbeelden) en door verschillende opties van het krachtenspel belichten (scenario’s). Hierbij speelt ook dat bepaalde ontwikkelingen zich langs lang(zam)e golven bewegen terwijl andere hoog-dynamisch zorgen voor ruis en waan van de dag.
Horizon scanning
Een belangrijk onderdeel van trendwatching is horizon scanning. Het doel is om veranderingen en nieuwe opkomende ontwikkelingen in een vroegtijdig stadium te ontdekken of op te sporen. Hierbij gaat het om het systematisch monitoren van een grote groep informatiebronnen en (sociale en economische) indicatoren zoals rapporten van toonaangevende onderzoekinstituten en wetenschappelijke en politieke ‘societies’ en denktanks. Door regelmatig nieuwe scans te maken kunnen weak signals en patronen worden geïdentificeerd.
Daarnaast zijn er creatieve werkvormen als cool hunting en trend catching waarbij ‘voorbeelden van de toekomst’ worden opgespoord die al aanwezig zijn in het heden. De grootste uitdaging is om deze voorbeelden te leren signaleren en zien. Zogeheten superforecasters zijn hier bijzonder getalenteerd in.
Toekomstbeelden
Het verkennen van de langeretermijnhorizon vervult een belangrijke functie in het verkennen en voorselecteren van nieuwe trends en ontwikkelingen. Door bewust te kiezen voor een horizon van twintig jaar of meer kan losgekomen worden van het hier en nu: het gewoonweg doortrekken van bestaande trends en ontwikkelingen kan niet meer. Vaak zijn in het heden al wel eerste zwakke signalen aanwezig van een nieuwe tijd, zowel in het gedrag van mensen als in de technologie die wordt ontwikkeld in het lab.
Hierbij past een meer experimentele en creatieve aanpak zoals het vertellen van verhalen (inclusief science fiction), en het visualiseren en conceptualiseren van die verhalen. Toekomsten worden zo ‘voorstelbaar’ zodat een discussie gevoerd kan worden over de implicaties ervan. Verder is het belangrijk dat in deze fase veel ruimte is voor dwarsdenken, alternatieve invalshoeken en stijlen en ongemakkelijke of zwarte scenario’s (dystopieën). Deze concepten, ontwerpen en verhalen geven de mogelijkheid om te inspireren en aan te zetten tot reflectie. Op basis daarvan kunnen de beelden in de loop van de tijd verder worden ontwikkeld.
Scenario’s en scenario-analyse
Met deze analyse van de ontwikkelingen kunnen scenario’s ontwikkeld. Idealiter geeft een scenario’s een spanning aan, een tegenstrijdigheid of een alternatieve (disruptieve) ontwikkeling die eveneens waarschijnlijk kan zijn of die wordt weggedrukt door het dominante denken of wensdenken. Vaak wordt gewerkt met twee scenario-assen. Hiermee kunnen deze alternatieve toekomsten in beeld gebracht worden en per kwadrant kunnen toekomstbeelden worden beschreven.
Per scenario’s kunnen handelingsperspectieven in kaart gebracht en daarmee vervolgens strategieën worden ontwikkeld om op de verschillende scenario’s in te spelen. Zo kunnen organisaties zich beter voorbereiden op de toekomst. Bovendien kunnen organisaties op basis van de scenario’s hun toekomstvisie ontwikkelen of hun missie bijstellen.
Forecasting, back casting
Daarnaast zijn er nog talloze geavanceerde methoden om meer grip te krijgen op de toekomst. Een ervan is forecasting waarbij op basis van huidige waarnemingen beelden worden ontwikkeld voor de toekomst.
Een andere aanpak om de toekomst verkennen is gebaseerd op data-analyses (‘sentiment mining’) en ‘prediction markets’, waarbij het gaat om meningen en het inschattingsvermogen van grote groepen ‘gewone’ burgers, de ‘wisdom of crowds’. Mijn analyse hiervan kunt u hier lezen: ‘Even googelen wat de toekomst gaat brengen‘. Lees ook hoe je bijvoorbeeld verkiezingsuitslagen kunt voorspellen op basis van sociale media als Twitter.
Back casting is een sterk normatieve techniek die werkt met het schetsen van wenselijke toekomstbeelden en van daaruit een discussie starten over het pad er naartoe vanaf het heden. Dit pad kan vertaald worden in een concreet stappenplan dat handelingsperspectief geeft in het heden.
Roadmapping
Om ontwikkelingen inzichtelijk te maken kan gewerkt worden met roadmaps waarbij tussenpunten en mijlpalen worden benoemd die samenhangen met bijvoorbeeld een technologische doorbraak. Een voorbeeld is de daling van de prijs van elektrische energie onder die van fossiele. Of het dalen van de prijs van een personal computer onder de 100 dollar.
Veel technologiebedrijven werken met dergelijke technology roadmaps, op basis van de technologische ontwikkelingen, die voortdurend worden bijgesteld. Een bekende wetmatigheid is de ‘Wet van Moore’ die aangeeft dat de rekenkracht van een computerchip elke 1-1,5 jaar verdubbelt terwijl de kosten halveren. Dit exponentiële verloop is al decennia lang staande gehouden en vormt een belangrijke kapstok voor ontwikkeling van nieuwe machines en producten in de hightech industrie. Ook als het gaat om opslagcapaciteit en de kostprijs van zonnepanelen zijn dergelijke exponentiële verlopen aangetoond. Technology roadmaps kunnen dus goed helpen bij het grip krijgen op niet lineaire en op disruptieve ontwikkelingen
Action Research
Sommige ontwikkelingen zijn zo dynamisch en snel dat ze alleen goed te onderzoeken zijn in het veld zelf terwijl de ontwikkelingen aan de gang zijn. Actie-onderzoek en design thinking kunnen helpen om de ontwikkelingen ‘te vangen’ en zo bespreekbaar te maken om vervolgens nieuwe stappen te zetten en de ontwikkelingen mee richting te geven.
Drie-horizon-model
Vaak maak ik gebruik van het drie-horizonmodel dat hieronder schematisch is weergegeven. Dit model verbindt het hier en nu (rechts) met de verre toekomst (links). Bij elke horizon hoort een andere aanpak met andere ‘instrumenten’.
Veel bedrijven blijven hangen in de eerste horizon (incrementele innovatie) waarbij nieuwe inzichten gebaseerd worden op directe informatie uit de lopende business en prognoses voor de komende jaren. Hier is met Big Data een nieuwe dimensie bijgekomen in het ontdekken van patronen. Toch heeft deze horizon grote beperkingen: vaak wordt bestaande business geoptimaliseerd maar er worden geen nieuwe ideeën ontwikkeld en en onverwachte bedreigingen voor de organisatie worden niet tijdig onderkend.
Daarvoor is een ruimere blik nodig die vooral in horizon 3 (disruptieve innovaties) gevonden kan worden. Op basis daarvan kunnen vervolgens kansrijke nieuwe innovaties worden geïdentificeerd of bedreigende scenario’s waarmee in horizon 2 (innoveren, experimenteren) met gerichte en gecontroleerde experimenten kan worden ingespeeld. In deze fase draait het om experimenten, prototypes, bètaversies en proef-projecten om te leren doen en te leren ervaren in de praktijk.
Wisdom of the crowd 