Verduurzaming: meer dan alleen energie

We staan aan het begin van een grote energietransitie waarvan we de echte impact nog maar amper kunnen overzien en die veel verder zal reiken dan alleen de energiesector. Er komen meerdere ontwikkelingen samen die een grote dynamiek creëren met mogelijk disruptieve gevolgen voor veel sectoren: nieuwe organisatie-, sturingsmodellen en verdienmodellen. Lees verder: Leve de vierde Industriële Revolutie!

Ik verken de impact van deze transitie en laat zien hoe deze eruit zou kunnen gaan zien. Ik adviseer organisaties hoe ze op deze veranderingen kunnen inspelen en nieuwe kansen kunnen benutten.

Hoe zien onze toekomstige steden eruit als we duurzamer gaan bouwen en wat gebeurt er met de wereldhandel en economische stabiliteit als grondstoffenstromen worden gesloten? Hoe kunnen investeringen in duurzame oplossingen worden gefinancierd en terugverdiend? Hoe kunnen burgers een grotere rol spelen in de transitie? Slechts een greep uit de vele vragen.

Meer oog voor maatschappelijke kant van de energietransitie

Het denken en praten over de energietransitie wordt sterk gedomineerd door technologische en bedrijfseconomische factoren: de efficiëntie van een bepaalde technologie om op grote schaal goedkoop energie te produceren en te leveren aan het stroomnet. Dit denken leidt tot meer technocratie en minder keuzevrijheid voor de samenleving. De maatschappelijke context, zoals het gedrag en de bijdrage van de burger/consument, speelt een minstens zo grote rol. Die complexe combinatie van factoren komt voortdurend terug in de onderstaande voorbeelden.

Kortom, de energietransitie is een veelkoppig monster waarin technologie, economie en maatschappij samenkomen. Voor een goed transitiemanagement is het essentieel om slim strategische opties te identificeren en te verkennen, bijvoorbeeld aan de hand van scenario’s.

Duurzame opwekking en circulaire economie

De energietransitie kent vele dimensies. Een ervan is de omschakeling van fossiele brandstoffen naar duurzame bronnen zoals wind, zon en aardwarmte. Dankzij zonnepanelen worden gewone burgers producenten. Overal komen nieuwe coöperaties op die gezamenlijk energie produceren. Ook onze auto’s gaan over op elektrisch en krijgen zonnepanelen in het dak. Wat eens een overzichtelijk geordende energiemarkt was, is nu een dynamische wereld geworden met naast oude spelers ook talloze nieuwe initiatieven en kleinere spelers.

Duurzaamheid kan ook bereikt worden door het sluiten van grondstoffenstromen, het hergebruiken van afval, terugwinnen van grondstoffen en een visie op de totale levenscyclus van een product. De circulaire economie gaat een grote invloed hebben op de manier waarop processen in de samenleving georganiseerd worden. Naast nieuwe duurzame technologieën zullen ook nieuwe samenwerkingsverbanden nodig zijn tussen bedrijven, overheden en burgers. Daarbij komen nieuwe verdien- en financieringsmodellen die het mogelijk maken om meerjarige investeringen terug te verdienen.

Duurzame gebouwen en steden

Duurzaamheid zal steeds vaker een uitgangspunt worden bij het ontwerpen van gebouwen, kantoren en steden. Deze dienen niet alleen om mensen te huisvesten maar zijn even zo zeer ontworpen om energie te produceren, lucht te zuiveren en de temperatuur te reguleren. Hiervoor wordt niet alleen de nieuwste hightech ingezet maar ook ‘low tech’ en op de natuur geïnspireerde materialen en bouwvormen (biomimicry). Groene kathedralen in plaats van grijze blokkendozen. Lees verder in: ‘Zo ziet het duurzame kantoor van de toekomst eruit’.

Een steeds meer energie slurpende ICT:

Strategische veranderingen

Bij de energietransitie krijgen organisaties te maken met nieuwe samenwerkingsverbanden bijvoorbeeld omdat hun energiebehoefte of grondstoffenstromen op andere partijen moet afstemmen, of omdat ze andere, nieuwe partijen nodig hebben om samen een bijdrage te leveren aan een duurzaamheidsdoelstelling (zoals CO2, NOx) bijvoorbeeld rond duurzaam bouwen of de aanleg van nieuwe infrastructuren.

Voor een succesvolle transitie zullen organisaties moeten leren samenwerken met nieuwe spelers en in nieuwe, veranderende markten. De transitie betekent ook dat organisaties nieuwe samenwerkingsverbanden zullen moeten aangaan, met spelers waar ze tot nu toe misschien weinig mee te maken hadden. Organisaties zullen moeten leren om flexibel samen te werken. Lees verder: 

Dit alles vraagt ook om een andere mentaliteit van organisaties (zoals ik schreef in mijn bijdrage aan het boek ‘Zakendoen in de nieuwe economie‘ van Marga Hoek (red.) 2013):

Bij verduurzaming hoort een nieuwe innovatiedynamiek waarbij ondernemingen in steeds wisselende combinaties moeten samenwerken met andere stakeholders in het netwerk. Hierbij past een zekere mate van ‘nederigheid’ omdat partijen hierin gelijkwaardige bijdrage kunnen leveren ondanks hun verschillende omvang: partijen zijn tegelijkertijd zowel onafhankelijk als afhankelijk van elkaar.

De energieke burger betrekken

De energietransitie kan alleen slagen als naast bedrijven en overheden ook burgers een rol gaan spelen: dat betekent dat ze zelf investeren in duurzame energie-opwekking en -opslag en minder afval gaan produceren. Lees hoe de burger meer ingezet kan worden bij de energietransitie in:

Mogelijke oplossingen

Mogelijke oplossingen voor het klimaatprobleem? Een greep uit de ideeën, van voor de hand liggend tot vergezocht en futuristische science fiction.

Virtueel reizen in plaats van fysiek verplaatsen. Met virtual reality en brain stimulation komen levensechte ervaringen vanuit je luie stoel, binnen handbereik. Lees: Een virtueel retourtje Bali alstublieft.

Zelf energie opwekken met onze auto’s met geïntegreerd zonnepaneel. Over twee jaar komen de eerste commerciële modellen op de markt. Lees: Hier komt de zonneauto.

Climate engineering: het klimaat ‘bijregelen’

Sommigen zien het als onvermijdelijk dat er ook technieken worden ingezet om op grote schaal in te grijpen in het klimaat met als doel om de opwarming van de aarde te beperken. Dit wordt geo engineering of climate engineering genoemd. Dit kan op twee manieren. Lees meer hier.

Alternatieve scenario’s

Naar een overvloed aan energie?

De investeringen in de energie-infrastructuur leiden ertoe dat de energierekening steeds minder variabel wordt en steeds meer een vast bedrag per maand waarin een investering in een duurzame energie-infrastructuur, bijvoorbeeld gehuurde zonnepanelen op je dak, een aandeel in een energiecoöperatie die windmolens bezig en zonnepanelen op weilanden zet of een afbetaling op de isolatie van je woning. De prikkel om nog energie te besparen nemen steeds verder af.

Misschien moeten we vooruitkijken naar de mogelijke overvloed aan energie die kan gaan ontstaan en hoe we daarmee de wereld schoner en duurzamer kunnen maken. Lees verder in dit artikel ‘All-you-can-eat energie’.

Vanwege de grote synergie met de IT-wereld (tablets, smartphones, robots) worden steeds meer nieuwe toepassingen en innovaties ontwikkeld op basis van elektrische energie. In ‘Waarom de elektrische auto het gaat winnen van de waterstofauto’ laat ik zien hoe de elektrische energietechnologie waarschijnlijk dominant gaat worden. Hoewel, de waterstofauto wordt inmiddels ook al ontworpen als een elektrische auto met een waterstof-module.

Los van het stopcontact, naar een deeleconomie voor energie

Om de energietransitie te laten ‘slagen’ zullen we minder afhankelijk moeten worden van het stopcontact, ofwel van een centraal energienetwerk waar alles op wordt aangesloten. Dit komt de stabiliteit van het (bestaande) elektriciteitsnet ten goede en maakt ons autonomer en weerbaarder.

In ‘De stekker eruit’ laat ik zien hoe er steeds meer mogelijkheden komen om zelf kleinschalig energie op te wekken en te verhandelen. Stel je een deeleconomie voor waarbij burgers en bedrijven energie delen en verkopen zonder gebruik te maken van het stopcontact maar met nieuwe kleine draagbare accu’s. Even een accuutje stroom leven bij de buren in plaats van een kopje suiker. Talloze nieuwe innovaties en nieuwe markten kunnen gaan ontstaan waarbij burgers een veel actievere rol kunnen spelen in de transitie dan wanneer ze gewoon via het stopcontact blijven consumeren.

Geopolitiek: ieder voor zich, minder im- en export

De duurzame revolutie zal ook grote geopolitieke gevolgen hebben: landen worden meer zelfvoorzienend en minder afhankelijk van OPEC en Rusland bijvoorbeeld. Wat betekent dit voor geopolitieke verhoudingen en oorlogen? Of verplaatst de strijd zich naar nieuwe grondstoffen? Hoe kunnen landen onafhankelijk zijn van andere landen terwijl bedrijven internationaal opereren?