Hoe kan onze democratie er in de toekomst uit zien, waarbij representatie gecombineerd wordt met directere vormen inbreng door burgers via samen creëren en beslissen?

Dat is de zoektocht waar ik me al enige jaren mee bezighoud. In het onderzoek dat ik naar deze onderwerpen doe verken ik de nieuwe mogelijkheden van sociale media en andere technieken en middelen (zoals apps, nieuwe besluitvormingsgereedschappen, digitale petities en referenda) en hun beperkingen.

Digitale democratie

Sociale media, online fora en andere technieken creëren nieuwe mogelijkheden om burgers te betrekken bij de politiek en het bestuur. Tijdens alle fasen van het politieke proces zouden burgers meer betrokken kunnen worden: van het agenderen van politieke thema’s, het bijdragen aan politieke voorstellen tot het transparant maken van politieke besluitvorming.

Bovendien zouden deze middelen burgers kunnen faciliteren om zelf maatschappelijke vraagstukken op te pakken via co-creatie en zelforganisatie. Het totale spectrum van participatie kan worden weergegeven in het onderstaande model waarbij de wijze waarop en de mate waarin burgers participeren steeds verder toeneemt.

Nieuw ten opzichte van klassieke burgerparticipatie zijn de mogelijkheden voor ‘passieve’ participatie: via het monitoren van burgers kunnen hun voorkeuren en overtuigingen worden vastgesteld. Deze zouden gebruikt kunnen worden bij de politieke besluitvorming. Hieronder meer over deze mogelijkheden.

Participatiemodel Digitale Democratiee
Model voor interactie tussen burgers en politici in de digitale democratie (verticaal: de rol van de burger)

Dilemma’s van de digitale democratie

Tegelijkertijd worden daarmee nieuwe verwachtingen gecreëerd over de invloed en inspraak die burgers hebben: betekent ‘luisteren naar de burger’ dat letterlijk overgenomen wordt wat een meerderheid roept zonder dat de representativiteit van die groep bekend is? Ook verliezen overheden en politici een deel van hun gezag en invloed, bestaande komen instituties onder druk te staan. Dat levert talloze nieuwe dilemma’s op.

Digitalisering biedt ook nieuwe kansen om de overheid te controleren en adviseren vanuit burgers en de journalistiek. Door gegevens over de besluitvorming (beslissingen, proces en stemgedrag) te analyseren. Onder de noemer Open Overheid wordt op allerlei manieren gewerkt aan het digitaal ontsluiten van het besluitvormingsproces. Lees meer over controle op de overheid en versterking van de democratie in: Slimme ogen dwingen. 

Doe-democratie: burgers aan de macht

In de troonrede sprak de koning van een ‘participatiesamenleving’. De kerngedachte hierbij: van burgerparticipatie naar overheidsparticipatie en van een passieve burger naar een doe-democratie.

Collectieve besluitvorming

Sociale media, online prikborden en discussiefora: het kost tegenwoordig weinig moeite om ideeën, meningen en beoordelingen te verzamelen. Des te groter is de uitdaging om uit al deze losse reacties zinvolle informatie te halen. Bovendien: hoe krijg je grote groepen tot een gezamenlijk gedragen besluit?

Dankzij internet kunnen grote groepen samen verstandige beslissingen nemen op een nieuwe en rijkere manier dan via stemmen of referenda. Bijvoorbeeld ‘decision support systems’ waarbij in meerdere rondes tot consensus gekomen wordt. Technieken die worden ingezet in organisaties om strategische beslissingen te nemen.

Deze zouden ook gebruikt kunnen worden om de democratie te verrijken met nieuwe vormen.  Deze technieken kunnen ook gebruikt worden in combinatie met scenario-analyse en management-games (zie afbeelding): er kan gespeeld worden met verschillende keuzes en de doorwerking daarvan in de praktijk. Op basis daarvan kan een beslissing worden bijgesteld of meer geïnformeerd worden genomen.

Spelers van het spel Reactables moeten fiches en pionnen verplaatsen die onderlinge relaties hebben. Deze worden aangegeven op het blauwe onderscherm.

Deze ontwikkelingen geven tevens voeding aan nieuwe vormen van democratie door zelforganiserende groepen zoals Liquid Democracy (ontwikkeld door de Piratenpartij), Holacracy (zelfsturende teams, veel gebruikt door internet startups) en Futarchy (nieuw leven ingeblazen door de opkomst van de blockchain-technologie).

Daarnaast zien we nieuwe vormen van beslissen door initiatieven als G1000, en volksrepresentatie door mensen aan te wijzen via loting (zoals beschreven door Van Reybroeck) of zorgvuldig te kiezen als vertegenwoordiger van een bepaalde groepering in de samenleving (Tom Atlee).

De politiek en sociale media

Hoe gaan politici en burgers om met sociale media?

veel-gekwetter-front

Enkele jaren geleden deed ik samen met Chris Aalberts onderzoek onderzoek naar het gebruik van sociale media door overheid, politici en burgers. Daarvoor analyseerden we onder andere Hyves-pagina’s, Twitterberichten en Overheid 2.0-initiatieven en interviewden we ambtenaren, politici en burgers.

Het onderzoek leverde waardevolle inzichten op over het huidige gebruik van sociale media door overheden en politici en motivaties en intenties van burgers.

Lees hier meer over ons boek ‘Veel gekwetter, weinig wol’ en de uitkomsten.

Verkiezingen

Tijdens de verkiezingen spelen sociale media een steeds grotere rol. Het is mogelijk om burgers meer direct te betrekken bij het opstellen van partijprogramma’s. Tevens kunnen burgers een actieve rol spelen in het campagnevoeren, onder andere via filpjes, apps en meetups. Hieraan hebben Obama in 2008 en Bernie Sanders in 2016 een belangrijk deel van hun succes hebben te danken. Sindsdien worden campagnes steeds sterker gericht op specifieke doelgroepen die elk met hun eigen argumenten overtuigd moeten worden (micro targeting).

Nieuwe vormen van opiniepeilen via sociale media en de crowd

Sociale media worden een steeds betere vorm van opiniepeilen die zelfde bestaande peilingen naar de kroon kan gaan steken. Ik verkende de mogelijkheden en beperkingen:

Toekomst voor politieke partijen

ROB Politieke partijen rapport

Hoe kunnen politieke partijen hun relatie met de samenleving versterken met behulp van nieuwe technieken zoals sociale media monitoring, collectieve besluitvormingsgereedschappen, smart cities en interactieve omgevingen? Dat beschrijf ik in mijn visie op de toekomst van politieke partijen. Deze verscheen in een essaybundel van de Raad voor het Openbaar Bestuur.

De ontwikkelingen stellen politieke partijen voor de vraag wat ze willen zijn: gebruiken ze peilingen en profielen om zo groot mogelijk te worden of gaan ze uit van een moreel kompas en proberen ze aanhangers te vinden bij hun visie  op de toekomstige samenleving?

Nepnieuws en kritische journalistiek

Een vitale democratie kan niet zonder een kritische en onafhankelijke journalistiek. Deze wereld staat momenteel onder druk en is flink aan het veranderen.De toenemende stroom nepnieuws en framing door politici maakt een kritische, onafhankelijke journalistiek des te belangrijker. Deze komt echter steeds meer in de knel mede doordat het traditionele verdienmodel van de media (abonnementen, advertenties) onder druk staat. Meer hierover kun je lezen op mijn pagina over de toekomst van de journalistiek.

De lokale democratie heeft hier extra last van omdat het in steeds meer gemeenten ontbreekt aan een journalistiek die verslag doet van gemeenteraden e.d. Lees hier hoe lokale platformen hierbij een rol zouden kunnen spelen: Lokale platformen voor democratie.