Wat is wijsheid?
Hoe kunnen wij als mens ‘wijs’ zijn?
Kunnen computers wijs zijn?
Kan serendipity ontstaan in kunstmatige intelligentie?
Als het gaat om data, informatie, kennis en kunstmatige intelligentie, wordt er vaak gemakkelijk gesproken over begrippen als wijsheid en serendipity. Toch zijn deze begrippen minder rationeel en tastbaar dan bijvoorbeeld ‘data’. Intuïtie, gevoel, meerdere vormen van waarneming, toeval, emergentie, spelen allemaal een rol bij wijsheid en serendipity. Een meer filosofische verkenning is daarom op zijn plaats.
Intelligentie
Intelligentie is het vermogen om logisch te kunnen denken en verbanden te kunnen ontdekken. Intelligentie draagt ertoe bij dat data context krijgt en dat de mens uit vele bronnen van informatie kennis kan destilleren en wijsheid kan ontwikkelen. Vaak wordt hierbij de volgende ladder gebruikt waarbij naar boven toe de intelligentie toeneemt:
Data [wat gebeurt er?]
geanalyseerde signalen en prikkels die via sensoren of zintuigen tot ons komen.
Informatie [waarom gebeurde het?]
data die van context, betekenis of relevantie is voorzien, patronen uit data.
Kennis [wat is er nu aan de hand?]
het kunnen duiden van informatie mede op basis van ervaring of opleiding. Hier gaat het niet alleen om weten- schappelijke kennis maar ook om praktische ervaring, ook wel ‘tacit knowledge’ genoemd.
Wijsheid [wat zou er kunnen gebeuren?]
een hogere vorm van inzicht in de ervaringswerkelijkheid die niet voortkomt uit de aangereikte informatie en aangeleerde kennis maar uit (levens)ervaring. Intuïtie kan hierbij een belangrijke rol spelen.
Serendipiteit
De meest ultieme vorm van ‘wisdom’ is misschien wel ‘serendipiteit’ een begrip dat samenhangt met diepgaande inzichten die vaak voortkomen uit het onverwachte, het toevallige. Veel inzichten, ontdekkingen en uitvindingen hebben een grote mate van toeval: op een onverwacht moment wanneer je op zoek was naar iets anders, of onder onwaarschijnlijke omstandigheden.
Ook intuïtie zou daarbij een rol kunnen spelen, iets waarvan we weten dat het groeit met ervaringen en dat er meerdere zintuigen bij betrokken zijn, Tevens weten we dat intuïtie ons kan misleiden.
Het begrip staat daarmee haaks op het ‘planbare’, ‘voorspelbare’ en ‘maakbare’ dat in onze huidige tijdgeest vol ‘meetbaarheid en Big Data’ overheerst.
Om ‘wijs’ te kunnen zijn en effectief gebruik te kunnen maken van kunstmatige intelligentie (dat rationele afwegingen maakt, voortbouwt op onze eerdere ervaringen en vooroordelen en gebaseerd kan zijn op commerciële belangen of waarden van concurrentie), zullen we onszelf moeten trainen en versterken op het gebied van wijsheid en moraliteit (ethiek). Oosterse wijsheden en religies, eeuwenoude tradities geven ons daarbij handvatten en voorbeelden.
