De macht van platformen

De ontwikkeling van de platformeconomie en de kracht=macht van platformen, brengt allerlei maatschappelijke vragen met zich mee.

Marktmacht en -toegang
De kracht van platformen geeft ze ook macht. Succesvolle platformen worden alsmaar sterker en lijken al snel onverslaanbaar: the winner takes all. Er is sprake van de facto monopolies met nauwelijks ruimte voor een nummer twee in de markt. Wanneer platformen te dominant worden, kunnen economische en maatschappelijke belangen in het gedrang komen. Of dit gebeurt, hangt af van de afspraken die platformaanbieders hanteren over het gebruik van het platform. Zo kunnen gesloten platformen de markttoegang belemmeren voor derden. Voorkom dat Elon Musk bepaalt wat je klanten kopen.

Overstapdrempels, vendor/user lock-in
Platformen creëren gebruikerswaarde door producten en diensten te integreren tot één hoogwaardige belevenis, gebruikers te laten participeren en kopers en verkopers elkaar makkelijker te laten vinden of zelfs te matchen met een algoritme. Dit kan tevens leiden tot ‘user lock in’: meerdere producten en diensten worden aangeboden via hetzelfde platform, overstappen wordt lastig als apps, data en aankopen niet meegenomen kunnen worden naar een andere aanbieder. Gebruikers kunnen te maken krijgen met hoge overstapdrempels wanneer zij veel producten en diensten van één platformaanbieder gebruiken die niet uitwisselbaar zijn met die van andere aanbieders. Lees: The winner takes all: onaantastbare platformen maken overstappen moeilijk.

Omzeilen regelgeving
En platformen laten zich vaak niet vangen in bestaande regelgeving en zoek er met hun vernieuwende diensten vaak de grenzen van op. Amazon, Uber en Airbnb hebben markten ontwricht door oude spelers weg te vagen en door het speelveld met bijbehorende spelregels te veranderen. Platformen kunnen innovaties enorm versnellen en processen op een radicaal andere manier organiseren. Zo kunnen ze sectoren en markten ontwrichten en regelgeving omzeilen.

Datamacht
Hier komt nog bij de macht die platformbedrijven krijgen door de data die zij kunnen verzamelen via hun platform. Data kunnen een belangrijke inkomstenbron zich in zichzelf én data (en de daaruit volgende kennis) geven ook macht om de eigen belangen van de platformaanbieder (meer verkeer en transacties op het platform, slimmere eigen diensten in concurrentie met andere aanbieders op het platform).

Oneerlijke platformen, slechts enkelen profiteren
Daarnaast is er een toenemende discussie over de vraag wie er profiteren van platformen, alleen de platformaanbieder of de grootste aanbieders of alle spelers in het ecosysteem: zijn ze wel ‘eerlijk’? Ze zorgen voor nieuwe verhoudingen tussen spelers, bijvoorbeeld tussen journalisten en nieuwsmedia en hebben invloed op het verdienmodel: een journalist kan amper leven het aantal ‘views’ van zijn eigen artikelen. De solidariteit ontbreekt, het is een ‘survival of the fittest’. Slechts 2% van de appmakersverdient een gezonde boterham.

De regulering van platformen

Overheden zijn wereldwijd bezig om met regelgeving de macht van platformen te beteugelen en de ontwikkelingen in goede banen te leiden. Vaak lopen ze hier enkele jaren achter op de ontwikkelingen. Het reguleren van de platformeconomie is niet eenvoudig. Deze kan alleen succesvol zijn als deze ingrijpt op de fundamentele principes van de manier waarop platformen hun macht ontlenen.

De uitdaging voor overheden is:

Hoe reguleer je de platformeconomie… en profiteer je tegelijkertijd van de mogelijkheden die platformen brengen voor bedrijven, klanten en voor de samenleving als geheel?

Vanuit het Rathenau Instituut, een parlementaire denktank voor de maatschappelijke impact van nieuwe technologieën, hebben we al in 2014 de overheid geadviseerd om de opkomst van de platformeconomie nauwlettend te volgen en tijdig het innovatie- en mededingingsbeleid aan te passen. Lees hier meer over het advies.

Breaking up Big Tech?

Platformen zetten controlepunten en proberen de toegang tot klanten, consumenten of publieken te controleren en domineren. Hierdoor worden andere spelers benadeeld. Lees hoe ze dat doen in: Hoe Facebook, Apple en Elon Musk met hun platformen de customer interface monopoliseren.

Het traditionele mededingingsbeleid is niet goed in staat om de macht van grote platformen zoals die van Facebook en Google te beteugelen: de markten zijn moeilijk af te bakenen en toetredingsdrempels voor concurrenten zijn lastig of niet vast te stellen.

Scheiding van rollen

Het probleem met de macht van platformen wordt nog erger als deze platformen zelf ook concurreren met hun gebruikers of klanten op het platform, wat vaak het geval is. De belangen van het platform kunnen dan uit de pas gaan lopen met die van de vragers en aanbieders op het platform. Google kreeg een boete omdat het eigen diensten zoals Google Maps en Google Mail bevoordeelde ten opzichte van andere spelers, in de zoekresultaten van consumenten. Amazon is berucht omdat het niet alleen concurreert met andere webwinkels die verkopen via het platform maar ook ‘huismerk’producten verkoopt. Hierbij gebruikt Amazon zijn uitgebreide datakennis uit alle verkopen, zoekopdrachten en clicks van zijn klanten om vast te stellen welke producten populair zijn. Lees over de uiteenlopende belangen van Amazon en Nike.

Afdwingen van gelijke of laagdrempelige toegang

Telecombeleid biedt meer handvatten met zaken als toegang (lage prijs voor minimale dienstverlening), interconnectietarieven, portabiliteit (gegevens, profielen, aankopen, je nummer mee mogen nemen). Voor netneutraliteit, die de gelijke toegang voor alle diensten op internet waarborgt, zouden analogieën ontwikkeld moeten worden voor de regulering van platformen. Lees hier hoe dat zou kunnen. Bijvoorbeeld door toegankelijkheid te waarborgen voor iedereen en door het gemakkelijk te maken voor gebruikers (burgers) en aanbieders (bedrijven) om naar concurrerende platformen over te stappen. Daarom is netneutraliteit die de toegang tot het internet regelt zo’n belangrijk voorbeeld van regulering door de overheid die ook breder op platformen zou kunnen worden toegepast. Lees ook: Netneutraliteit en de strijd om de toegang tot platformen.

Data-macht

Platforms zijn uitgegroeid tot datagiganten. Via de nieuwsfeed van Facebook en de zoekdienst van Google kunnen deze platforms constant gegevens verzamelen van gebruikers, vaak meer dan nodig zijn voor het uitvoeren of verbeteren van hun diensten. Deze gegevens dienen op hun beurt als een controlepunt over merken en adverteerders die allemaal toegang willen tot die gebruikers.

Arbeidsplatform of werkgever?

Zijn personen die actief zijn op platformen zelfstandigen of werknemers? Hebben de platformen grote verantwoordelijkheden of geen enkele? Dit heeft geleid tot groot maatschappelijk debat en in diverse landen, ook Nederland, ingrijpen van de overheid. Lees: De deeleconomie maakt hervorming van de arbeidsmarkt nog urgenter.

Platformen als nutsbedrijven

Bepaalde platformen raken steeds meer aan de publieke ruimte, zoals de leefomgeving, debatruimte, energie-, communicatie en diensten; en aan publieke belangen, zoals vrijheid van meningsuiting, veiligheid, culturele diversiteit. Je zou ze kunnen beschouwen als een bijna onmisbare basisvoorziening (‘nutsbedrijf’) zoals schone lucht, water en elektriciteit. Hier kan de overheid reguleren vanuit het principe van public goods. Lees hier verder: Zo kan de overheid de platformeconomie in goede banen leiden.

Transparante algoritmes, filteren en nepnieuws

De gebruikte algoritmes voor het rangschikken van de zoekresultaten vaak niet transparant zodat het voor klanten en gebruikers lastig is hiertegen bezwaar te maken. Toezichthouders kunnen eveneens niet goed controleren of sprake is van ‘oneerlijke praktijken’.

De strijd tegen nepnieuws (3): Hoe Facebook, Google en Twitter fake news niet kunnen bestrijden

Steunen van alternatieven: platform co-ops, commons, …

Als alternatief voor de meest bekende vormen van platformen, de competitieve marktplaatsen met één speler die de platformaanbieder is, zijn ook andere ontwerpen mogelijk. Ontwerpen van platformen waarbij meerdere partijen profiteren, inkomsten eerlijker worden verdeeld en de waarde die de platformen zelf onttrekken minimaal is of lokaal terugkeert, die meer publieke en collectieve waarden incorporeren. Versla Amazon en Facebook: zo bouw je samen een coöperatief platform

Het ontwikkelen van eerlijke, alternatieve platformen:

Meer over eerlijke platformen en de rol van platformen in onze samenleving in ‘De platformsamenleving’.

Zelfregulering via platformen (governance by platforms)

Goed werkende markten (platformen) kunnen ook een alternatief bieden voor de regulering (van slecht werkende markten) door de overheid. Regulering van de taxi-diensten (via taximeter, standplaatsen, vergunningen) zou vervangen kunnen worden door zelfregulering door reputatiesystemen op platformen waarbij consumenten en chauffeurs elkaar beoordelen en het aanbod aan taxi’s transparanter (en daarmee concurrerender) wordt. De overheid zou dan vooral moeten toezien op de gehanteerde reputatiesystemen, beoordelingen en matchingsalogoritmen die platformen hanteren en of deelnemers daarin een eerlijke positie kunnen verwerven.