Het advies ‘Meer grip op de leefomgeving’ schetst de ontwikkelingen van nieuwe generatie digitale infrastructuren en brengt de kansen en dilemma’s in kaart die deze ontwikkelingen opleveren voor het bestuur van de leefomgeving.
Daarmee legt deze notitie een basis voor een verdere discussie tussen overheden over hoe zij gezamenlijk en met bedrijven en burgers willen omgaan met deze ontwikkelingen.
Download het advies ‘Meer grip op de leefomgeving‘ via deze link.
Opdrachtgever: Ministerie van Infrastructuur & Milieu, 2016.
Deze analyse is gebruikt bij het voorbereiden van de Nationale Omgevingsvisie (NOVI), behorende bij de aangekondigde Omgevingswet.
Dit advies is gebaseerd op een literatuuronderzoek en workshops met stakeholders en de opdrachtgever, waarin deelvragen verder zijn uitgediept.
Nieuwe generatie digitale infrastructuren
De samenleving staat aan de vooravond van mogelijk grote veranderingen als gevolg van de uitrol van nieuwe generatie digitale infrastructuren op het gebied van mobiliteit, energie, gebouwenbeheer en het bestuur van steden (‘smart cities’).
Wat betekenen deze ontwikkelingen voor de rol van de overheid en de manier waarop zij de leefomgeving inricht en reguleert?
Deze nieuwe digitale infrastructuren zullen de basis vormen voor vele toekomstige publieke en private diensten. Ze zullen tevens bepalen hoe hoe burgers, bedrijven en overheden in de toekomst zullen kunnen samenwerken en hoe de leefomgeving eruit gaat zien.
Hoe kan de overheid publieke belangen borgen in deze infrastructuren die voor een belangrijk deel door de markt worden aangelegd en waarbij ook burgers een rol spelen als producent?
Deze digitalisering creëert de mogelijkheid om de leefomgeving gerichter te besturen door beter geïnformeerde beslissingen op basis van de inzichten uit de data over de dynamische ontwikkeling van de omgeving. Mobiliteit, gebouwenbeheer en energieopwekking, staan aan de vooravond van transities en kunnen daarbij meer dan tot nu toe ondersteunend worden aan maatschappelijke doelen als leefbaarheid, veiligheid, duurzaamheid en gezondheid.
Hoe kan ‘de slimme stad’ overheden en burgers meer grip geven op de inrichting van hun leefomgeving?
Digitalisering in maatschappelijke domeinen
In het rapport worden de volgende domeinen beschreven:
- data en connectiviteit: de lessen die geleerd kunnen worden uit de telecomwereld (4G/5G, triple play), die voorop loopt in de ontwikkelingen en die ook gereguleerd wordt door de overheid;
- slimme mobiliteit: op weg naar een doorstromend Nederland;
- slim(me ge)bouwen: adaptief gebruik van gebouwen door betere ketensamenwerking;
- slimme energie-netwerken: samenhang in de lappendeken van opkomende energie-initiatieven;
- slim bestuur: ruimte voor burgerparticipatie in ‘smart cities’.
Voor elk domein worden de grote veranderingen geschetst die aanstaande zijn: door nieuwe technologische ontwikkelingen convergeren markten en ontstaan, over grenzen van huidige sectoren en instituties heen, nieuwe samenwerkingsverbanden en de opkomst van platformen.
Advies
De analyse van deze domeinen leidt uiteindelijk tot een aantal conclusies over de nieuwe rollen voor de overheid:
- ambities en doelen formuleren, stakeholders faciliteren
- zelf investeren of aan de markt laten?
- markttoezicht nieuwe stijl
- borging van maatschappelijke waarden
- flexibel en adaptief beleid, denk in termen van evoluerende platformen
Analyse
De ontwikkelingen creëren een nieuwe dynamiek: er vinden consolidaties plaats, verticale integraties en convergentie van markten en beleidsterreinen. Spelers arrangeren zich op de grensvlakken van de traditionele sectoren, rond de platformen, waar coördinatie plaatsvindt van de samenwerking. Er is sprake van machtsopbouw. Netwerkeffecten, die kunnen leiden tot een winner takes all, spelen een grote rol in de digitale platformen rond de nieuwe infrastructuren.
Tegelijkertijd is er een grote diversiteit aan toepassingen, producten, initiatieven en diensten, waarbij op zoek gegaan wordt naar nieuwe winnende combinaties die aanslaan bij de wensen van gebruikers. Dit past bij een transitie waarvan de precieze uitkomst nog onzeker is. Dit kan echter ook leiden tot wildgroei en gebrekkige focus in de innovaties waardoor maatschappelijke doelen niet snel genoeg gerealiseerd worden.
Nieuwe samenwerkingsverbanden en coördinatie tussen burgers, bedrijven en overheden kunnen de sleutel zijn tot het realiseren van ambitieuze doelstellingen om de leefbaarheid, gezondheid, duurzaamheid en veiligheid van de samenleving te vergroten en de welvaart te laten groeien. Dit vraagt om een andere overheidsrol. Samen met de markt. Met meer ruimte voor burgerparticipatie.
De digitalisering gaat gepaard met de uitrol van een aantal nieuwe generatie infrastructuren op het gebied van data en energie. Daarvoor zijn grote investeringen nodig. De markt zal deze investeringen pas doen wanneer men voldoende vertrouwen heeft in de mogelijkheden deze terug te verdienen. Mede daarom wordt ingezet op verticale integratie. Ook zal men de investeringen geleidelijk uitvoeren, zonder al te grote sprongen en zonder onnodige extra investeringen in bandbreedte of redundancy. De markt is nog volop in beweging waardoor het vroeg is al conclusies te trekken.
Bij het bepalen van een eventuele overheidsrol doet de overheid er verstandig aan om niet in termen van oude markten te denken maar te kijken met de bril van platformen naar de nieuwe generatie (fysieke) infrastructuren en de verschillende lagen aan producten en diensten die hierop worden ontwikkeld. De huidige governance van het internet leert hoe complex uiteindelijk de governance van de nieuwe generatie infrastructuren zal zijn met een voortdurend zoeken naar een balans tussen de belangen van de overheden en het publieke, de burger en de bedrijven.
Tegelijkertijd is dit meer dan ooit van strategisch belang omdat het hier gaat om de essentiële digitale infrastructuren van de toekomst.
Hoofdafbeelding: screenshot interactieve kaart Amsterdam. Bron: Waag Society.
Wisdom of the crowd 