Zo voorkomen we een ‘lockdown’ van de discussie over corona-apps
Om stapsgewijs uit de huidige ‘lockdown’ te kunnen gaan bekijkt de Nederlandse overheid de mogelijkheden testen in combinatie met een tracking-app die bijhoudt met wie je in contact geweest bent. Maar worden we door onze experts en de voorbeelden uit andere landen niet meegevoerd in een tunnelvisie van controle en beheersing? Is tracking echt nodig en nuttig? Hebben we niet veel meer alternatieve apps nodig die ons helpen ons gedrag beter op elkaar en de 1,5-metersamenleving af te stemmen en ons toegang geven tot de hele wereld? Uiteindelijk is ons gedrag bepalend voor de te nemen maatregelen.
Apps, apps, apps
Hoe kunnen we gecontroleerd uit de huidige ‘lockdown’ voor het coronavirus komen? Net als in vrijwel alle andere landen bestudeert het Nederlandse kabinet de mogelijkheden om met smartphone-apps de verspreiding van het coronavirus in kaart te brengen. Dit kan een belangrijke troef zijn bij het indammen van het virus en het geleidelijke opheffen van de huidige beperkende maatregelen.
Vrijwel alle landen bekijken die mogelijkheid van ‘contact tracing’ om de verspreiding van het virus in te kunnen dammen. Er zijn al dergelijke tracking-apps ontwikkeld in landen als China, Taiwan en Singapore, die dit soort apps verplichten – landen die bekendstaan om hun totalitaire overheidscontrole.
Apple en Google werken zelfs samen om ‘contact tracing’ te integreren hun software voor smartphones zodat apps van ontwikkelaars hier gebruik van kunnen maken. Dit maakt privacy-experts bezorgd omdat Apple en Google hiermee hun beveiligde besturingssysteem (met name beveiliging rond Bluetooth) een stukje meer open en minder privacy-veilig maken.
Het Duitse RIVM (RKI) lanceerde een app die ook hartslag, hartritme, stressniveau, temperatuur, gewicht en bloeddruk automatisch bijhoudt. Op vrijwillige basis kunnen gebruikers hun data delen met RKI zodat de verspreiding van het virus tot op postcodegebied kan worden gemonitord.
Toch lijkt Nederlandse overheid een eigen nationale app te willen, om zo maximale controle te houden over de verzamelde data. Amper een week gaf het ministerie van Volksgezondheid ontwikkelaars om met voorstellen te komen voor een tracking-app.
Mensen volgen en privacy borgen: vrijwel onmogelijk
Experts uit talloze landen, inclusief Nederland zelf, buigen zich over de privacyaspecten van zo’n app en van het al dan niet verplichten ervan.
Criticasters zeggen dat het (vrijwel) onmogelijk is een dergelijke tracking-app te ontwikkelen die voldoet aan de privacywet (AVG). Anderen wijzen op ontwerpregels voor een privacy by design: door decentrale versleuteling van de data en die bij de gebruiker op de telefoon te laten, dus niet in een centrale database in handen van een bedrijf of overheid. Decryptie zou dan alleen mogelijk moeten zijn door een zorgprofessional (en die is weer aan ethische richtlijnen en geheimhouding gebonden). Ook wil men de app niet onder een bedrijf laten vallen maar onder de overheid (en dus democratisch gecontroleerd). Anderen kijken weer vol wantrouwen naar de rol van de overheid en wijzen op haar slechte track record wat betreft ICT en datalekken.
Een tracking-app die voldoet aan privacyrichtlijnen: moeilijk, moeilijk, moeilijk.
Ook de beveiliging is een punt van zorg: in de huidige privacyregelgeving is een maximaal niveau van versleuteling van data geformuleerd, zodat die door veiligheidsdiensten nog toegankelijk zijn. Iets wat hackers natuurlijk in de kaart speelt. Een hele robuuste beveiliging van het hoogste niveau zou dus een uitzondering hierop vragen.
Stel dat de app slechts tijdelijk wordt gebruikt, bijvoorbeeld tot we een vaccin hebben, en dat de data daarna allemaal worden verwijderd? Dit zou een hele robuuste manier kunnen zijn om tijdelijk veel mogelijk te maken (meer dan de privacywet toestaat, die gebaseerd is op een continue praktijk van dataverzamelen, -verwerken en -gebruiken zonder einde) en na afloop de privacy volledig te herstellen. Helaas: ook daarin wordt de overheid niet door iedereen vertrouwd.
Diverse Nederlandse maatschappelijke organisaties zoals De Consumentenbond, Bits of Freedom, Waag Society en SIDN Fonds hebben zich verenigd en samen een lijst van tien eisen opgesteld: voldoet de app daar niet aan dan zullen zij zich er met al hun kracht tegen verzetten. In vervolg hierop schreven ze met Pasen een brief. Ze gaan er stevig in: een app moet grondrechten (privacy, democratie, autonomie) waarborgen en de maatschappelijke implicaties moeten in beeld gebracht worden.
Alles bij elkaar zijn alle ingrediënten aanwezig voor een ‘lockdown’ in de discussie. Toch zullen we ergens op moeten vertrouwen willen we vooruitkomen.
We zullen ergens op moeten vertrouwen willen we vooruitkomen.
De tunnelvisie van experts
De discussie over apps lijkt zich te momenteel beperken tot tracking-apps die helpen bij contactonderzoek, dus die bijhouden met wie je in contact bent geweest zodat later direct op te sporen is wie er in contact is geweest met iemand die besmet is met het coronavirus. Al die mensen kunnen dan worden geïsoleerd (al dan niet via zelfquarantaine) en in de toekomst worden ingeënt. Zo zou de verspreiding van het virus gecontroleerd kunnen plaatsvinden. Deze aanpak is de standaard manier waarop in de zorg met infectieziektes wordt omgegaan.
Hierbij moeten we ook rekening houden met het risico op tunnelvisie bij onze experts, zoals ook massapsycholoog Jaap van Ginneken ons in Het Financieele Dagblad schetste. Virologen willen de verspreiding precies kunnen volgen (liefst statistisch vastgesteld en zonder vals positieven en vals negatieven) en lijken volledig gericht op het reproductiegetal (de snelheid van verspreiding van het virus) en het beschikbare aantal IC-bedden. Bestuurders willen het liefst volledige controle die handhaafbaar en politiek te ‘verkopen’ is dus ook rekening houdt met economische belangen.
Hoe voorzichtiger je de voet van de rem kunt halen, dus van onze intelligente lockdown, hoe nauwkeuriger je het gedrag van burgers en bedrijven moet kunnen ‘regelen’. Dit is nou net het lastigst van alles in een vrije samenleving. Een hang naar precieze controle en zekerheid kan leiden tot een tunnelvisie in mogelijke oplossingen, lees: in het type apps en de vrijwilligheid of verplichting van het gebruik ervan door burgers.
Nieuwe apps voor de anderhalvemeter-samenleving
Het is essentieel dat ook naar alternatieve strategieën wordt gekeken. Strategieën waarbij we – net zoals nu al – een beroep doen op solidariteit en eigen verantwoordelijkheid, het elkaar aanspreken op gedrag, groepsdruk (zelfregulering van gedrag) en waarbij de overheid zich kan concentreren op handhaving en het aanpakken van excessen. Dit nieuwe gedrag zal onze ‘groepsnorm’, sociale norm moeten gaan worden, het nieuwe normaal van de 1,5-metersamenleving. Niet iedereen zal meteen meedoen maar als voldoende mensen dat wel doen ontstaat een nieuwe groepsnorm, die ook weer groepsdruk geeft.
Hiervoor hebben we apps nodig die daarop voortbouwen, dus die ons als individu in staat stellen ons gedrag beter af te stemmen en verantwoordelijkheid te nemen. Denk aan apps die laten zien hoe druk het is in de winkel, op het terras, in de trein of in het park is, zodat we ons eigen bezoek kunnen uitstellen of onze route kunnen aanpassen (of hiervoor suggesties krijgen). Zo voorkomen we files bij de ingang van winkels en terreinen waar we misschien voor lange tijd nog de 1,5-meterafstand zullen moeten bewaken met cassières en bediening achter plastic. De aanzet is er al. De Nederlandse Spoorwegen geven nu al de drukte aan in treinen (nog in ‘bèta’), bij Google (Search en Maps) vind je de geschatte drukte van winkels vaak al terug. Rond musea en evenementen is al gewerkt met apps die de bezoekers verdelen over tijdslots en kaartverkoop regelen om rijen bij kassa’s te voorkomen. Ook autonavigatiesoftware houdt rekening met verwachte drukte en files. Maak hier een ‘persoonlijke navigator’ van.
Smartphones bevatten steeds vaker een camera waarmee diepte en afstand ingeschat kunnen worden (in nieuwe modellen vanaf dit jaar zelfs met LIDAR, dat ook in auto’s gebruikt wordt, voor nog nauwkeurigere afstandsbepaling). Dit zou ook gebruikt kunnen worden om bijvoorbeeld de afstand van 1,5 meter aan te geven en een signaal te geven als deze te klein wordt.
Ook apps waarmee we onze gezondheid zelf bijhouden kunnen een belangrijke rol spelen. Zo kan een optelsom van kleine signalen al een indicatie geven voor een besmetting. Er zijn al talloze apps beschikbaar die je sportactiviteiten, slaappatronen en activiteiten bijhouden, zoals de gezondheidsapp van Apple en Google. Deze zijn standaard onderdeel van de software die op elke telefoon geïnstalleerd wordt. Deze apps houden nu al (tenzij ze worden uitgeschakeld) bij hoeveel stappen je hebt gelopen, op welke plaatsen je geweest bent, hoe hard je earphones stonden bij het luisteren naar muziek, hoe lang je bepaalde apps gebruikt (‘screen time’) en als je ook een smartwatch hebt: je hartslag en bloeddruk.
In plaats van een app die je gezondheid bijhoudt en de GGD informeer zou het ook anders kunnen: de app die je op tijd adviseert om contact op te nemen met een arts of specialist. Zodat zij met expertkennis kunnen inspringen. Eventuele coronabesmettingen worden zo via huisartsen en GGD alsnog geregistreerd en worden onderdeel van de huidige meetmethoden om de verspreiding te volgen.
De app zou je ook kunnen helpen en monitoren bij zelfquarantaine, wat we dat nu al moeten doen bij griepverschijnselen. Het nieuwe normaal wordt, dat je bij de eerste verschijnselen niet meer naar je werk gaat maar eerst uitziekt of je laat testen. Terwijl het voorheen gangbaar was dat we snotterend en grieperig stug doorwerken, naar kantoor gaan en niet niezen en hoesten in onze elleboog. Dit kan met een zelfhulpapp, die niet draait om data delen en versturen met overheden of artsen, maar je op tijd doorverwijst (en dus een beroep doet op de eigen verantwoordelijkheid).
Samen als slimme zwerm uit de lockdown
Door ons gedrag zelf bij te stellen en op elkaar af te stemmen, kunnen we als groep intelligenter opereren: net als een zwerm vogels die zorgvuldig afstand en snelheid tot elkaar bewaren, mieren en bijen die met simpele ongeschreven regels samenwerken. Zo kunnen we de nieuwe sociale normen en ‘regels’ van de 1,5-metersamenleving met behulp van apps blijvend verankeren in onze samenleving. Deze groepsintelligentie stelt ons tevens in staat om beter om te gaan met nieuwe toekomstige crises. Het is een belangrijke aanvulling op de kennis van experts en het verantwoordelijkheidsgevoel van bestuurders (en daaruit voortkomende tunnelvisie).
Dus, laten we beginnen onze collectieve intelligentie, onze wisdom of crowds, te versterken, zodat we als een slimme zwerm uit de lockdown kunnen vliegen in plaats van langdurig in een kooi gevangen te moeten blijven uit onzekerheid.
Dit artikel werd gepubliceerd bij Marketingfacts en bij iBestuur.
Afbeelding van Frauke Riether via Pixabay.
Wisdom of the crowd 