Grenzen aan burgerparticipatie

‘Bestuurders moeten grenzen durven stellen aan burgerparticipatie’

Om draagvlak te behouden bij de samenleving is het belangrijker dan ooit dat bestuurders en politici reëel zijn over de ruimte die er voor burgers is om te participeren. Dit betekent dat ze duidelijke grenzen moeten durven stellen aan burgerparticipatie: burgers kunnen, willen of mogen niet altijd actief participeren (zo blijkt uit jarenlang onderzoek en ervaring).

Kunnen

Allereerst beschikken burgers vaak niet over de kennis, de middelen en het vermogen om zich een geïnformeerde mening te vormen over bijvoorbeeld energiebeleid of de opgaven op de woningmarkt. Daar komt nog bij dat een deel van de actief participerende burgers, zoals mantelzorgers, zich nu al overvraagd voelen, zo blijkt uit onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau en de WRR. De meest actieve burgers die het meest geneigd zijn om te participeren, kunnen er dus niet nog meer bij hebben.

Willen

Sociale media en enquêtes versterken de indruk dat burgers meer willen participeren. Traditionele media zijn erg gefixeerd geraakt op sociale media en peilingen en vergroten deze vermeende behoefte van burgers uit. Bovendien weten we dat sociale media niet representatief zijn voor de gemiddelde burger: het zijn veelal politiek geïnteresseerde, hoogopgeleide, blanke mannen die zich actief over politieke onderwerpen uitlaten op sociale media.
Burgers zijn zeker mondiger en ze kunnen zich makkelijker organiseren. Toch is ook hier uit onderzoek bekend dat de meeste burgers niet belast willen worden met de verantwoordelijkheid van het beslissen over lastige onderwerpen en het maken van complexe afwegingen. Dat mogen politici doen die er tevens verantwoording over afleggen. Een mening geven of een enquête invullen is vaak geen probleem maar als het te veel moeite kost of er langere tijd een beroep op ze gedaan wordt, haken ze af. Veel goed bedoelde projecten van moestuintjes en groenvoorzieningen tot wifi-netwerken sneuvelden na verloop van tijd doordat de burgers moeite hadden om zich voortdurend vrijwillig te blijven inzetten.

Lees meer in mijn Boek ‘Veel gekwetter, weinig wol’

Mogen

Het is ook niet altijd wenselijk dat burgers participeren. Op bepaalde terreinen heeft de overheid een duidelijk mandaat: neem het monopolie op geweld. De politie maakt bij het opsporen van daders graag gebruik van het publiek (denk aan het tv-programma ‘Opsporing Verzocht’). Burgerparticipatie is hier een delicate balans tussen het bevragen en mobiliseren van betrokken burgers en het controle houden over die hulp. Dat laatste is het grootste probleem. Een politie-app waarin burgers mogen meehelpen met opsporen zorgde ervoor dat enkele fanatieke ‘boevenvangers’ zichzelf in gevaar brachten. Buurtwachten kunnen wijken veranderen in gated communities, waar vreemden ’s nachts worden aangehouden en ondervraagd of zoveel mogelijk geweerd worden uit de wijk. Gedrag wat velen van de politie niet zouden tolereren. Een groep fanatieke burgers die in 2013 de bossen in gingen om vermiste kinderen Ruben en Julian op te sporen, bleken vooral sporen te vernietigen waaruit de politie aanwijzingen kon halen. Hier komt nog bij dat de burgers zich in dit geval zelf georganiseerd hadden via sociale media. Het is dan extra lastig maar nodig dat de overheid beperkingen oplegt aan deze aangeboden vrijwillige hulp.