Hoe de overheid maatschappelijke innovaties kan versnellen door platformen te bevorderen
Digitalisering creëert kansen om grote maatschappelijke uitdagingen op een radicaal andere manier aan te pakken: door nieuwe samenwerkingsverbanden en met inbreng van burgers. De overheid kan deze transities versnellen door platformen te bouwen rond die maatschappelijke uitdagingen, die belangrijke knelpunten wegnemen en samenwerking tussen verschillende stakeholders vergemakkelijken.
Dit is een artikel in de reeks: Overheid als platform. Lees meer.
Digitale transformatie van de zorg
Digitalisering is bezig de zorg te transformeren. Steeds meer mensen gebruiken hun smartphone, fitnesstrackers zoals Fitbit, smartwatches zoals de Apple Watch en apps als Runkeeper, om hun hartslag te meten en bij te houden hoeveel ze gedurende de dag bewegen. Dit soort gegevens kan een belangrijke aanvulling zijn op de gegevens die artsen en behandelaars in het ziekenhuis meten via scanners en bloedanalyses. Door meerdere gegevens uit beide domeinen te combineren kunnen nieuwe en effectievere manieren ontwikkeld worden om aandoeningen en ziektes te behandelen en mensen te helpen om zo gezond mogelijk te leven, vitaal te blijven en daarmee ziektes te voorkomen. Bedrijven, zowel uit de medische sector als daarbuiten, zien kansen om hiermee nieuwe vormen van zorg te realiseren. Apple, Philips, Google, Medtronic en Siemens, zorgverleners, ziekenhuizen en zorgverzekeraars ontwikkelen allemaal hun eigen apparaatjes, systemen, communities en standaarden. Je kunt nu al kiezen uit duizenden gezondheidsapps waar je telkens weer een nieuw profiel moet aanmaken.
Vanuit het publiek belang is het gewenst dat die verschillende innovaties en systemen beter op elkaar aansluiten zodat producten en diensten uitwisselbaar en aanvullend zijn. Zo kunnen medische zorg, vergoed door zorgverzekeringen en overheden, en leefstijl-, eet- en sportdiensten op elkaar aansluiten en een ‘continuüm van gezondheidsdiensten’ vormen waarin voor ieder wat wils zit. Tevens zouden alle gevoelige persoonsgegevens op een en dezelfde manier veilig bewaard, geanalyseerd en uitgewisseld moeten worden, op een manier die strenger kan zijn dan in de consumentenmarkt.
Een platform kan belangrijke knelpunten zoals gebrekkige compatibiliteit van toepassingen en het ontbreken van een veilige data-werkwijze, wegnemen.
Zolang deze twee ‘systeemfouten’, de wildgroei aan onsamenhangende toepassingen en het ontbreken van een veilige data-werkwijze, niet zijn opgelost, komt wezenlijke en breed gedragen innovatie van de zorg niet tot stand, of pas vele jaren later. De zorg wordt dan niet radicaal goedkoper (minder duur) of effectiever. De overheid zou daarom knelpunten moeten aanpakken, door een platform te (laten) bouwen.
Publieke belangen borgen
Dat deed de overheid in Estland. Zij nam het voortouw bij het opzetten van een gestandaardiseerde nationale infrastructuur voor gezondheidsdata. Hierin zijn zaken als communicatie, uitwisseling en beveiliging van gegevens vastgelegd. Zo’n platform geeft helderheid: alle aanbieders en ontwikkelaars moeten aansluiten op dezelfde basis. Dit garandeert dat toepassingen en diensten onderling met elkaar kunnen communiceren en dat er geen eilandjes ontstaan waarin burgers of zorgverleners gevangen raken. Het zorgt voor tegelijkertijd schaal en zekerheid waardoor commerciële partijen eerder bereid zijn in te stappen. Het wekt vertrouwen bij burgers en artsen waardoor zij meer bereid zijn data te gaan delen.
De zorg is niet uniek. In talloze domeinen creëert digitalisering nieuwe kansen. Of het nu gaat om bijvoorbeeld veiligheid, wonen of energie, we zien steeds dezelfde effecten: processen kunnen op nieuwe manieren worden georganiseerd, consumenten kunnen een inbreng leveren, nieuwe spelers betreden de markt, bedrijfstakken veranderen van structuur, er is sprake van een wildgroei van losse innovaties omdat iedereen nog zoekende is naar nieuwe winnende combinaties. In al deze domeinen is oog nodig voor het grotere geheel: de langeretermijnverandering van de samenleving en de borging van publieke belangen. Typisch een taak die overheid op zich zou moeten nemen.
Gemeenschappelijk fundament
De digitaliserende samenleving vraagt om een nieuwe manier van besturen. De overheid kan onmogelijk de volledige controle hebben, laat staan dat ze kan voorzien hoe een transitie precies zal gaan verlopen. Alle losse initiatieven reguleren is onbegonnen werk. Afwachten tot de markt consolideert duurt te lang. De overheid moet slim gebruik weten te maken van de innovatiekracht van bedrijven en de motivatie van burgers om doelen te realiseren die bijdragen aan grotere maatschappelijke opgaven. Ze kan daarbij gebruikmaken van de mogelijkheden die digitalisering biedt om modulair, wendbaar (agile) en data-gedreven (in populaire managementtaal aangeduid als ‘MAD’) te werken om zo domeinen radicaal te innoveren en processen radicaal goedkoper te maken.
De digitaliserende samenleving en maatschappelijke transities vragen om een nieuwe manier van besturen
Met een platform bouwt de overheid aan een gemeenschappelijk fundament, dat knelpunten en fricties wegneemt in de samenwerking tussen verschillende spelers, dat vertrouwen creëert en waarop iedereen ‘zijn ding’ kan doen. Hierdoor worden innovaties versneld. Tegelijkertijd kan de overheid in het platform maatschappelijke waarden, grondrechten en publieke belangen veel effectiever borgen dan wanneer ze probeert om de onderdelen – zoals privacy, gezondheidsapps, patiëntendossiers, data-standaarden – afzonderlijk te reguleren. We hebben de afgelopen jaren met Google en Facebook gezien hoe lastig de overheid grip krijgt op de tech-giganten.
Dat is precies hoe de overheid haar besturende rol moet invullen in een digitale samenleving: vanuit een duidelijke publieke visie het initiatief nemen tot het vormen van platformen rond maatschappelijke uitdagingen en zo de basis leggen voor bedrijven en burgers om er hun eigen activiteiten op te ontwikkelen met of naast de overheid. De ‘overheid als platform’ is de fundering onder de digitale samenleving, die democratisch gelegitimeerd en gecontroleerd is en waarin de maatschappelijke waarden zitten verankerd. Het is een overheid die constructieve bouwstenen aandraagt waarmee wij allen verder kunnen bouwen aan een mooiere samenleving.
Dit artikel verscheen bij PubliekDenken, de special iSamenleving, juni 2018. Afbeelding: Dimitri de Bruin.
Wisdom of the crowd 