Sociale media staan symbool voor democratische strijd, maar mobiliseren de massa niet.
Sociale media zijn aan een enorme opmars bezig en komen steeds vaker in het nieuws. Adviseurs, onderzoekers en andere deskundigen schrijven regelmatig grote effecten toe aan het gebruik van diensten als Facebook en Twitter. Velen zijn enthousiast over het mobiliserende vermogen van sociale media: zij suggereren dat burgers via sociale media politiek actief kunnen worden.
Zo wordt de overwinning van Obama tijdens Amerikaanse presidentsverkiezingen toegeschreven aan sociale media. Zij zouden burgers hebben gemobiliseerd die vroeger nooit de motivatie hadden om politiek actief te worden. Andere voorbeelden zijn de studentenprotesten van enkele jaren geleden in Iran, en recentelijk die in Libië, Jemen en Egypte.
Is het aannemelijk dat sociale media deze mobiliserende werking hebben? Zouden sociale media in staat zijn miljoenen Amerikanen voor het eerst bij de politiek te betrekken? En zouden de protesten in Noord-Afrika zich via sociale media als een lopend vuurtje hebben verspreid?
Als we naar de cijfers kijken, worden de effecten van sociale media in deze beschouwingen sterk overschat. In Amerika was hooguit een procent van de bevolking actief vrijwilliger in de Obama-campagne. In Egypte is 21 procent van de bevolking online, in Jemen is dat nog geen 2 procent. Bovendien is in Egypte 28 procent van de bevolking analfabeet, in Jemen 46 procent. Westerse media gebruiken sociale media als informatiebron over andere landen, maar de meeste burgers gebruiken daar deze media niet voor politieke doelen.
Sociale media kunnen protesten in Egypte en Jemen alleen onder een selecte groep burgers verspreiden, die deze geluiden vervolgens mondeling doorgeven aan anderen. Het koffiehuis en het dorpsplein blijven het belangrijkst. In Amerika moesten de online gemobiliseerde vrijwilligers via traditionele wegen de massa bereiken met opbellen en langs de deuren gaan.
Nederlanders voegen politici hooguit toe om hun politieke voorkeur te tonen
Om de mobiliserende werking van sociale media te begrijpen moeten we niet zozeer kijken naar de effecten van deze media elders in de wereld, maar moeten we de symboliek ervan begrijpen. Welke associaties en metaforen komen er boven als we aan sociale media denken?
Sociale media staan vooral symbool voor democratie. Ze geven burgers overal ter wereld de mogelijkheid zich vrij te uiten, ook op plaatsen waar politieke leiders dat proberen te voorkomen en vrije meningsuiting met harde hand bestrijden. Vrije meningsuiting hadden we in Nederland allang, maar in Egypte en Jemen niet. Twitter en Facebook hebben in deze situaties een rol die lijkt op radio en kranten tijdens de Tweede Wereldoorlog. Niemand kon zich vrij uiten, maar kleine groepen burgers deden het toch via de illegale radio en ondergrondse verzetkranten. De rol van de radio en kranten in het Nederland van toen, is de rol van Twitter en Facebook in het Egypte en Jemen van nu. Iedere periode brengt zijn eigen media voort waarmee een selecte groep burgers het vrije woord ontdekt.
Betekent dit dat sociale media op zichzelf een mobiliserende werking hebben? We hebben er in ons onderzoek onder burgers geen overtuigend bewijs voor gevonden. In Egypte en Jemen strijden burgers voor democratie na jarenlange onderdrukking. In de VS wilden groepen burgers een andere regering en kwamen daarvoor in actie.
Uit ons onderzoek naar het gebruik van sociale media blijkt dat dit voor Nederlandse burgers niet of nauwelijks geldt. Zij zijn vaak op sociale media aanwezig om hun sociale contacten te onderhouden, maar niet om politiek actief te worden, zich hierover te informeren of contact op te nemen met hun volksvertegenwoordigers. Nederlandse burgers voegen politici hooguit toe om hun netwerk te laten zien welke politieke voorkeuren ze hebben. Ze gaan er niet de straat voor op met spandoeken.
Het is dus een misverstand om te denken dat in Nederland burgers via sociale media massaal politiek actief zullen worden. We kennen een stabiele democratie en voor veel burgers is er misschien wel reden om ontevreden te zijn, maar niet om daarvoor in actie te komen. Sociale media veranderen daar in Nederland niets aan.
Wisdom of the crowd 